Maculadegeneratie

Maculadegeneratie, vaak afgekfort als LMD (Leeftijdsgebonden MaculaDegeneratie), is een veelvoorkomende oogziekte die de macula aantast, het centrale deel van het netvlies. De macula is verantwoordelijk voor scherp zien en kleurherkenning, wat essentieel is voor activiteiten zoals lezen, autorijden en gezichtsherkenning.

Prevalentie

In België en Nederland is de prevalentie van maculadegeneratie significant, gezien de vergrijzende bevolking. Hoewel exacte cijfers kunnen variëren, schat men dat ongeveer 10% van de mensen boven de 50 jaar en 30% van de mensen boven de 75 jaar te maken krijgt met symptomen van LMD. Deze prevalentie maakt maculadegeneratie tot één van de meest voorkomende oorzaken van slechtziendheid en blindheid in deze landen.

Oorzaken en risicofactoren

Leeftijd

Maculadegeneratie wordt vaak aangeduid als “leeftijdsgebonden” maculadegeneratie (LMD), omdat het sterk geassocieerd is met veroudering. Het risico op LMD neemt aanzienlijk toe naarmate mensen ouder worden, vooral vanaf de leeftijd van 50 jaar. Dit maakt LMD tot een veelvoorkomende oogaandoening bij ouderen.

Genetische factoren

Erfelijkheid speelt een belangrijke rol bij het risico op LMD. Mensen met familieleden die aan LMD lijden, hebben een grotere kans om zelf ook de ziekte te ontwikkelen. Verschillende genetische varianten zijn geïdentificeerd als risicofactoren voor LMD, en sommige van deze genetische kenmerken kunnen van generatie op generatie worden doorgegeven.

Roken

Roken is een bevestigde risicofactor voor LMD. Onderzoek heeft aangetoond dat rokers een aanzienlijk hoger risico lopen op het ontwikkelen van LMD en dat roken de progressie van de ziekte kan versnellen. Het is dus van vitaal belang voor rokers om te stoppen met roken om hun risico op LMD te verminderen.

Voeding

Dieet en voeding spelen ook een rol bij het risico op LMD. Een dieet dat arm is aan antioxidanten, vitamines en mineralen kan het risico op de ziekte verhogen. Specifieke voedingsstoffen, zoals vitamine C, vitamine E, zink en luteïne, zijn belangrijk voor de gezondheid van het netvlies en het voorkomen van LMD. Het eten van voedingsmiddelen die rijk zijn aan deze voedingsstoffen, zoals groene bladgroenten, vis en noten, kan helpen om het risico op LMD te verminderen.

Blootstelling aan UV-licht

Overmatige blootstelling aan ultraviolette (UV) straling, met name UV-A en UV-B straling, kan het risico op LMD vergroten. Het dragen van een zonnebril met UV-bescherming en een hoed om de ogen te beschermen tegen direct zonlicht kan helpen om de schadelijke effecten van UV-straling te verminderen.

Hoge bloeddruk (hypertensie)

Een hoge bloeddruk, ook bekend als hypertensie, kan een negatieve invloed hebben op maculadegeneratie (MD) en het risico op het ontwikkelen of verergeren van de aandoening vergroten. Een hoge bloeddruk kan namelijk schade veroorzaken aan de bloedvaten in het oog, inclusief die in de macula, het deel van het netvlies dat verantwoordelijk is voor het scherpe centrale zicht.

Hier zijn enkele manieren waarop hoge bloeddruk MD kan aantasten:

1. Verminderde bloedtoevoer: Een hoge bloeddruk kan de bloedvaten in het oog beschadigen en vernauwen, waardoor de bloedtoevoer naar de macula wordt verminderd. Dit kan leiden tot een gebrek aan voedingsstoffen en zuurstof in dit cruciale deel van het netvlies, wat het risico op schade en degeneratie vergroot.
2. Verhoogd risico op lekkende bloedvaten: Een hoge bloeddruk verhoogt het risico op abnormale bloedvatgroei en lekkage in het oog, wat kan leiden tot een vochtophoping in de macula. Dit wordt vaak gezien bij “natte” MD en kan leiden tot ernstige visuele problemen.
3. Versnelling van de ziekteprogressie: Bij mensen die al MD hebben, kan hypertensie de progressie van de ziekte versnellen, waardoor de symptomen sneller verergeren.

Soorten maculadegeneratie

Maculadegeneratie is een oogziekte die het centrale gedeelte van het netvlies, de macula genaamd, aantast. Er zijn twee hoofdtypen LMD: droge (ook wel atrofische genoemd) en natte (ook wel exsudatieve genoemd) maculadegeneratie. Hoewel beide vormen invloed hebben op het zicht, verschillen ze aanzienlijk in hun oorzaken, symptomen en behandelingen.

Droge maculadegeneratie (atrofische maculadegeneratie)

Droge LMD is de meest voorkomende vorm van maculadegeneratie en treft ongeveer 80-90% van de mensen met deze aandoening. Deze vorm wordt gekenmerkt door de ophoping van drusen, gele afzettingen van afvalstoffen onder het netvlies, en het geleidelijk dunner worden en verlies van cellen in de macula. Symptomen van droge LMD kunnen zijn:

• Wazig of vervormd centraal zicht.
• Moeite met lezen en activiteiten waarbij scherp zicht van cruciaal belang is.
• Langzaam progressief verlies van het centrale zicht.

Er is momenteel geen definitieve behandeling voor droge LMD. Sommige patiënten nemen bepaalde vitaminesupplementen, zoals antioxidanten en luteïne, op aanbeveling van hun oogarts om de progressie te vertragen. Regelmatige oogonderzoeken zijn van vitaal belang voor het bewaken van de aandoening en het nemen van preventieve maatregelen.

Natte maculadegeneratie (exsudatieve maculadegeneratie)

Natte LMD is minder algemeen dan de droge vorm, maar het kan aanzienlijk ernstiger zijn en snel progressief. Het wordt gekenmerkt door de abnormale groei van bloedvaten onder het netvlies, die lekkages en bloedingen kunnen veroorzaken, wat leidt tot littekenvorming en verlies van centraal zicht. Symptomen van natte LMD kunnen zijn:

• Plotse veranderingen in het centrale zicht.
• Vervormde of wazige beelden.
• Donkere vlekken of blinde vlekken in het centrale zicht.

Natte LMD vereist dringende medische aandacht en behandeling. Er zijn verschillende benaderingen, waaronder intravitreale injecties van anti-vasculaire endotheliale groeifactor (VEGF) medicijnen om de abnormale bloedvatgroei te remmen. Fotodynamische therapie (PDT) kan ook worden overwogen in sommige gevallen. Een vroegtijdige diagnose en behandeling zijn van essentieel belang om verdere verslechtering van het gezichtsvermogen te voorkomen.

Juveniele maculadegeneratie

Juveniele maculadegeneratie is een zeldzame vorm van LMD die optreedt bij kinderen en jongvolwassenen, meestal voor de leeftijd van 30 jaar. In tegenstelling tot de meest voorkomende vormen van LMD die vooral ouderen treffen, is juveniele maculadegeneratie genetisch van oorsprong en wordt het vaak veroorzaakt door mutaties in bepaalde genen. Deze aandoening kan variëren in de ernst van de symptomen en de leeftijd van begin. Symptomen zijn vergelijkbaar met die van volwassen LMD en omvatten wazig of vervormd centraal zicht.

Het begrijpen van de genetische basis van juveniele maculadegeneratie is van groot belang voor diagnose, counseling en mogelijk toekomstige behandelingen. Er wordt actief onderzoek gedaan naar genetische therapieën en behandelingen voor deze aandoening.

Erfelijke maculadegeneratie

Erfelijke maculadegeneratie omvat een groep genetische aandoeningen die leiden tot progressief verlies van het centrale zicht. Deze vormen van LMD worden doorgegeven van ouders op kinderen en zijn meestal het gevolg van mutaties in specifieke genen. Symptomen en de ernst van de aandoening kunnen sterk variëren, zelfs binnen dezelfde familie.

Er zijn verschillende genen geassocieerd met erfelijke maculadegeneratie, waaronder het ABCA4-gen en het CFI-gen. Omdat deze aandoeningen genetisch zijn, is genetisch testen en counseling belangrijk voor families met een geschiedenis van erfelijke maculadegeneratie. Hoewel er momenteel geen genezing is voor erfelijke maculadegeneratie, kan het begrijpen van de genetische oorzaak helpen bij het ontwikkelen van toekomstige behandelingen.

Ziekte van Stargardt (Stargardt maculaire dystrofie)

Dit is een erfelijke aandoening die vaak op jonge leeftijd begint en leidt tot een verlies van centraal zicht. Het wordt veroorzaakt door mutaties in het ABCA4-gen en is een vorm van juveniele maculadegeneratie. Symptomen zijn vergelijkbaar met die van LMD, zoals een wazig zicht en vervormd zicht.

Ziekte van Best (Best vitelliforme maculaire dystrofie)

Deze erfelijke aandoening begint meestal op jonge leeftijd en leidt tot de vorming van een gele vlek op het netvlies, bekend als een vitelliforme maculaire laesie. Het wordt veroorzaakt door mutaties in het BEST1-gen en kan variërende graden van zichtverlies veroorzaken.

Pattern Dystrofie (Pattern dystrophy of the Retinal Pigment Epithelium)

Dit is een groep van zeldzame genetische aandoeningen die de cellen van het retinale pigmentepitheel aantasten. Er zijn verschillende subtypes van pattern dystrofie, elk met hun eigen kenmerken. Ze kunnen leiden tot afzettingen van abnormale materialen in de macula en verlies van centraal zicht.

Cone-Rod Dystrofie

Deze erfelijke aandoening tast de kegel- en staafcellen in het netvlies aan en leidt tot een verminderd kleurenzicht en nachtzicht, gevolgd door een verlies van centraal zicht. Het begint meestal op jonge leeftijd en kan progressief zijn.

Symptomen

Maculadegeneratie (MD) tast het centrale zicht aan en kan aanzienlijke visuele symptomen veroorzaken. De meest voorkomende symptomen zijn:

Verminderde gezichtsscherpte

Een van de meest opvallende tekenen van maculadegeneratie is een geleidelijke afname van de scherpte van het centrale zicht. Terwijl het perifere zicht (zicht aan de zijkant) vaak goed blijft, merken mensen met MD dat hun vermogen om objecten recht voor hen scherp te zien, afneemt. Dit kan zich manifesteren als moeite met lezen, het herkennen van gezichten of het zien van details.

Wazig of vervormd zicht

Maculadegeneratie kan leiden tot vervormd of een wazig zicht. Rechte lijnen kunnen gebogen of gekrompen lijken, en objecten kunnen vervormd of misvormd lijken. Dit symptoom kan bijzonder verontrustend zijn omdat het alledaagse activiteiten bemoeilijkt.

Verminderde kleurperceptie

Sommige mensen met MD merken dat hun kleurperceptie verandert. Kleuren kunnen minder helder lijken of vervagen, wat leidt tot een minder levendige visuele ervaring.

Donkere vlekken

Een ander veelvoorkomend symptoom van MD is het verschijnen van donkere vlekken of lege plekken in het gezichtsveld. Deze vlekken kunnen variëren in grootte en locatie maar bevinden zich meestal in het centrale gezichtsveld, waardoor het moeilijker wordt om duidelijk te zien wat zich recht voor de persoon bevindt.

Verlies van centraal zicht

Naarmate de ziekte voortschrijdt, kan het verlies van centraal zicht ernstiger worden, wat kan leiden tot het onvermogen om taken uit te voeren die nauwkeurig zicht vereisen, zoals lezen, autorijden, gezichten herkennen en details zien.

De symptomen van maculadegeneratie variëren in ernst en per persoon. Sommige mensen kunnen milde symptomen ervaren en goed met hun zicht omgaan, terwijl anderen ernstige beperkingen kunnen ervaren die hun dagelijkse leven beïnvloeden. Een vroege opsporing en regelmatige oogonderzoeken zijn cruciaal om de progressie van de ziekte te monitoren en behandelingsmogelijkheden te verkennen om het zicht te behouden en de levenskwaliteit te verbeteren voor mensen met maculadegeneratie.

Lichamelijke gevolgen van maculadegeneratie

Maculadegeneratie (MD) kan niet alleen ernstige gevolgen hebben voor het gezichtsvermogen maar ook voor de lichamelijke gezondheid en het dagelijks leven van degenen die eraan lijden. Hieronder worden enkele van de lichamelijke gevolgen beschreven die vaak gepaard gaan met MD:

Verminderd zelfstandig leven

Eén van de meest ingrijpende lichamelijke gevolgen van MD is de beperking van het vermogen om alledaagse taken uit te voeren die een scherp centraal zicht vereisen. Activiteiten zoals lezen, schrijven, autorijden en koken kunnen uitdagend of zelfs onmogelijk worden. Dit leidt tot een verminderd gevoel van zelfstandigheid en kan resulteren in afhankelijkheid van anderen voor dagelijkse behoeften.

Valrisico

MD kan het risico op vallen aanzienlijk verhogen, vooral bij oudere mensen. Het verminderde zicht maakt het moeilijk om obstakels of oneffenheden in de weg op te merken, wat kan leiden tot valpartijen en potentieel ernstige verwondingen.

Beperkingen in mobiliteit

De aandoening kan de mobiliteit beperken, vooral in onbekende of complexe omgevingen. Navigeren in nieuwe plaatsen of onafhankelijk reizen kan een uitdaging worden. Dit kan leiden tot gevoelens van frustratie en een gevoel van beperking in de levensstijl.

Levenskwaliteit

De lichamelijke gevolgen van MD hebben vaak een diepgaande impact op de algehele levenskwaliteit. Het verlies van onafhankelijkheid en het vermogen om deel te nemen aan activiteiten die ooit als vanzelfsprekend werden beschouwd, kan leiden tot gevoelens van verdriet en frustratie. Het beperkt de mogelijkheid om te genieten van sociale en recreatieve activiteiten, wat kan leiden tot eenzaamheid en verminderde levensvreugde.

Psychische gevolgen van maculadegeneratie

Het leven met maculadegeneratie (MD) brengt niet alleen fysieke uitdagingen met zich mee, maar kan ook aanzienlijke psychische gevolgen hebben voor degenen die eraan lijden. Deze psychische gevolgen kunnen variëren in ernst en intensiteit, maar ze spelen vaak een centrale rol in het dagelijks leven van mensen met MD.

Depressie

Het verlies van het centrale gezichtsvermogen is een ingrijpende verandering die de levenskwaliteit aanzienlijk kan verminderen. Mensen met MD ervaren vaak gevoelens van verdriet en hopeloosheid omdat ze geconfronteerd worden met de beperkingen die deze aandoening met zich meebrengt. Activiteiten die ze ooit als vanzelfsprekend beschouwden, zoals lezen, herkennen van gezichten en het genieten van visuele kunst, kunnen verloren gaan. Deze verlieservaringen kunnen leiden tot een depressie, die een diepgaande impact kan hebben op het algemene welzijn.

Angst

Angststoornissen zijn een veelvoorkomend psychisch gevolg van MD. Het verlies van zicht kan leiden tot angstige gedachten en gevoelens met betrekking tot zich verplaatsen in de omgeving, vallen of stoten tegen obstakels. Mensen met MD kunnen angstig zijn voor sociale situaties, vooral in onbekende omgevingen, vanwege de onzekerheid die de aandoening met zich meebrengt. De toekomst lijkt vaak onzeker, en deze angst kan de dagelijkse activiteiten verstoren.

Sociale isolatie

MD kan leiden tot sociale isolatie. Omdat veel dagelijkse activiteiten moeilijker worden, vermijden sommige mensen met MD sociale bijeenkomsten en activiteiten met vrienden en familie. Ze kunnen zich geïsoleerd voelen omdat ze niet langer kunnen deelnemen aan sociale interacties op de manier waarop ze dat gewend waren. Sociale isolatie kan leiden tot eenzaamheid, wat op zijn beurt kan bijdragen aan een depressie en angst.

Verlies van zelfvertrouwen

Het verlies van zicht kan het zelfvertrouwen van mensen met MD aantasten. Ze kunnen zich onzeker voelen over hun vermogen om nieuwe uitdagingen aan te gaan en kunnen terughoudend zijn om nieuwe dingen uit te proberen. Het gevoel van afhankelijkheid van anderen voor dagelijkse taken kan het gevoel van eigenwaarde verminderen.

Psychologische ondersteuning en counseling kan mensen met MD helpen om te gaan met een depressie, angst en isolatie. Het aanmoedigen van sociale deelname en het introduceren van hulpmiddelen en aanpassingen die het dagelijks leven vergemakkelijken, kan ook bijdragen aan het welzijn van mensen met MD. Samenwerking met zorgverleners en ondersteuningsgroepen kan een belangrijke rol spelen bij het omgaan met de psychische gevolgen van deze aandoening en het verbeteren van de levenskwaliteit.

Diagnose en oogonderzoeken

De diagnose van maculadegeneratie (MD) is een cruciale eerste stap om de aandoening te begrijpen en passende behandelingen te overwegen. Een gekwalificeerde oogarts kan MD diagnosticeren door gebruik te maken van verschillende tests en oogonderzoeken, waaronder:

Oogonderzoek

De oogarts begint meestal met een grondig oogonderzoek, waarbij de patiënt in een stoel zit terwijl de arts het oog onderzoekt met behulp van een oftalmoscoop. Door deze inspectie kan de arts het netvlies onderzoeken op enige vorm van veranderingen of schade in het maculagebied, dat verantwoordelijk is voor het centrale zicht.

Gezichtsscherptetest

Deze test wordt gebruikt om de gezichtsscherpte te meten, met de nadruk op het vermogen om scherp te zien op een bepaalde afstand. Dit gebeurt meestal met behulp van een oogkaart waarop letters en cijfers staan in verschillende groottes. Het resultaat geeft een indicatie van de helderheid en scherpte van het centrale zicht.

Amsler-rastertest

De Amsler-rastertest is een visuele test die patiënten uitvoeren terwijl ze staren naar een rastervormig patroon. Eventuele vervormingen, vervagingen of donkere plekken die ze in het patroon opmerken, kunnen wijzen op afwijkingen in het centrale zicht. Deze test is nuttig om subtiele veranderingen in de macula op te sporen.

Fluoresceïne-angiografie

In sommige gevallen kan de oogarts een fluoresceïne-angiografie aanbevelen. Bij deze procedure wordt een kleurstof in de arm van de patiënt geïnjecteerd, waarna foto’s worden genomen terwijl de kleurstof door de bloedvaten in het netvlies stroomt. Dit maakt abnormale bloedvaten in het netvlies zichtbaar en kan helpen bij het opsporen van specifieke vormen van MD, zoals natte MD.

Door de combinatie van deze testen en oogonderzoeken kan de oogarts een nauwkeurige diagnose van MD stellen, het type MD op te sporen (droge MD of natte MD) en de ernst van de aandoening te beoordelen. Na de diagnose kan de arts samen met de patiënt beslissen over het meest geschikte behandelplan en de benodigde ondersteuning bieden om de progressie van de ziekte te beheren en de kwaliteit van leven te behouden. Het is essentieel dat mensen regelmatig oogonderzoeken ondergaan, vooral als ze risicofactoren hebben voor MD, om vroege tekenen van de aandoening op te sporen en tijdig in te grijpen.

Behandeling

Het beheer van maculadegeneratie (MD) omvat een reeks behandelingen die tot doel hebben de progressie van de ziekte te vertragen en de symptomen te beheersen. Hoewel er geen definitieve genezing is voor MD, kunnen de volgende behandelingsmodaliteiten aanzienlijke voordelen bieden:

Anti-VEGF-injecties (anti-vasculaire endotheliale groeifactor)

Een veelgebruikte behandeling voor natte MD omvat het gebruik van anti-VEGF-injecties. VEGF is een eiwit dat verantwoordelijk is voor de groei van abnormale bloedvaten onder de macula. De anti-VEGF-medicijnen worden rechtstreeks in het oog geïnjecteerd om de activiteit van VEGF te remmen. Dit helpt de groei van ongewenste bloedvaten te verminderen, wat op zijn beurt de progressie van de ziekte kan vertragen. Het is een effectieve manier gebleken om het gezichtsvermogen te behouden.

Lasertherapie

In sommige gevallen, vooral bij bepaalde vormen van natte MD, kan lasertherapie worden overwogen. Hierbij wordt een laser gebruikt om de abnormale en lekkende bloedvaten onder de macula te vernietigen. Deze behandeling heeft als doel het stoppen van de bloedingen en het verminderen van de schade aan het netvlies.

Implantaten voor beeldvergroting

Voor sommige patiënten met MD, vooral mensen met een gevorderd stadium van de ziekte, kunnen speciale implantaten zoals telescoopimplantaten worden overwogen. Deze implantaten kunnen het centrale zicht vergroten door het beeld te vergroten, waardoor mensen met MD objecten en details beter kunnen waarnemen.

Aanpassingen voor het dagelijks leven

Naast medische behandelingen zijn er ook tal van optische hulpmiddelen, low-vision-hulpmiddelen en aanpassingen voor het dagelijks leven beschikbaar om mensen met MD te ondersteunen. Deze omvatten:

• Loepen: Draagbare of elektronische loepen vergroten de tekst of objecten voor gemakkelijker lezen en bekijken.
• Vergrotende brillen: Deze brillen zijn voorzien van ingebouwde lenzen met verschillende vergrotingssterkten om de gezichtsscherpte te verbeteren.
• Speciale verlichting: Aangepaste verlichting kan helpen om objecten beter te verlichten en schaduwen te verminderen, wat het zicht kan verbeteren.

Het behandelingsplan voor MD wordt individueel afgestemd op de specifieke behoeften en het stadium van de ziekte van elke patiënt. Regelmatige opvolgafspraken met een oogarts zijn van vitaal belang om de voortgang van MD te monitoren en aanpassingen aan het behandelingsplan te overwegen indien nodig. Een vroege opsporing en een proactieve benadering van de behandeling kunnen helpen om het gezichtsvermogen te behouden en de kwaliteit van leven voor mensen met MD te verbeteren.

Prognose

De prognose voor maculadegeneratie (MD) kan variëren afhankelijk van het type MD, het stadium waarin de ziekte wordt gediagnosticeerd en de individuele reactie op behandelingen. Hier zijn enkele belangrijke overwegingen met betrekking tot de prognose van MD:

Type MD

Er zijn twee hoofdtypen MD: droge MD en natte MD. Droge MD, het meest voorkomende type, heeft over het algemeen een langzamere progressie en kan zich over vele jaren ontwikkelen. Wetenschappers hebben nog geen definitieve genezing voor droge MD gevonden. Aan de andere kant kan natte MD, die wordt gekenmerkt door abnormale bloedvatgroei onder de macula, een snel verlies van het centrale zicht veroorzaken. Behandelingen zoals anti-VEGF-injecties kunnen echter de progressie van natte MD vertragen en het gezichtsvermogen helpen behouden.

Stadia van MD

De prognose kan sterk variëren afhankelijk van het stadium waarin MD wordt gediagnosticeerd. In de vroege stadia van MD kunnen mensen minimale symptomen ervaren en kan het zicht redelijk stabiel blijven. Als MD echter in een vergevorderd stadium wordt gediagnosticeerd, kan het gezichtsverlies aanzienlijk en snel toenemen. Regelmatige oogonderzoeken zijn cruciaal om MD in een vroeg stadium op te sporen en de prognose te verbeteren.

Leeftijd en algemene gezondheid

Leeftijd is een belangrijke factor bij MD. De aandoening komt vaker voor bij oudere mensen, en de symptomen kunnen in de loop van de tijd verergeren. Daarnaast kunnen algemene gezondheidsfactoren zoals roken en een slecht voedingspatroon van invloed zijn op de prognose. Roken wordt geassocieerd met een hoger risico op MD en kan de progressie ervan versnellen.

Reactie op behandeling

Voor mensen met natte MD kan de reactie op behandelingen zoals anti-VEGF-injecties de prognose aanzienlijk beïnvloeden. Sommige patiënten kunnen aanzienlijke verbeteringen in hun gezichtsvermogen ervaren en stabiliteit bereiken, terwijl anderen mogelijk een langzamere vertraging van de progressie ervaren.

MD is een chronische aandoening is die momenteel niet volledig kan worden genezen. De behandelingen zijn gericht op het beheersen van de symptomen, het vertragen van de ziekteprogressie en het behouden van het resterende gezichtsvermogen. Regelmatige oogonderzoeken en nauwe opvolging met een oogarts zijn van cruciaal belang om veranderingen in de prognose vast te stellen en het behandelingsplan aan te passen indien nodig. Hoewel MD uitdagingen met zich meebrengt, kunnen veel mensen met de aandoening met de juiste zorg en ondersteuning een bevredigende levenskwaliteit behouden.

Complicaties

Maculadegeneratie (MD) kan verschillende complicaties met zich meebrengen, die het dagelijks leven en het algemene welzijn van mensen met deze aandoening kunnen aantasten. Hier zijn enkele van de mogelijke complicaties van MD:

Ernstig verlies van gezichtsvermogen

Een van de meest ingrijpende complicaties van MD is het ernstige verlies van het centrale zicht. In gevallen van gevorderde natte MD kan het gezichtsverlies snel en aanzienlijk zijn, waardoor mensen moeite kunnen hebben met dagelijkse taken zoals lezen, herkennen van gezichten en zelfstandige mobiliteit.

Afhankelijkheid

MD kan het vermogen van een persoon om zelfstandig te leven beperken. Het verlies van het centrale zicht kan leiden tot afhankelijkheid van anderen voor eenvoudige taken, zoals boodschappen doen, koken en persoonlijke verzorging.

Sociale isolatie

De beperkingen die MD met zich meebrengt, kunnen leiden tot sociale isolatie. Mensen met MD vermijden soms sociale bijeenkomsten, activiteiten en zelfs contact met vrienden en familie vanwege de moeilijkheden die ze ervaren bij het herkennen van gezichten en het deelnemen aan gesprekken.

Depressie en angst

Het verlies van zicht en de beperkingen die MD met zich meebrengt, kunnen leiden tot gevoelens van verdriet, hopeloosheid en neerslachtigheid. Angststoornissen, zoals angst voor vallen of angst om in het openbaar te navigeren, kunnen zich ontwikkelen als gevolg van MD. De aandoening kan onzekerheid en angst veroorzaken over de toekomst en het vermogen om onafhankelijk te blijven.

Valrisico

MD kan het risico op vallen vergroten, vooral bij oudere mensen. Het verminderde zicht maakt het moeilijk om obstakels of oneffenheden in de weg op te merken, wat tot valpartijen kan leiden.

Verlies van zelfvertrouwen

Het verlies van zicht en de beperkingen die het met zich meebrengt, kunnen het zelfvertrouwen aantasten. Mensen kunnen zich onzeker voelen over hun vermogen om nieuwe uitdagingen aan te gaan of om te gaan met veranderingen in hun levensstijl.

Het is van cruciaal belang om te benadrukken dat hoewel MD uitdagingen met zich meebrengt, er veel ondersteunende middelen en tips beschikbaar zijn om de complicaties te minimaliseren en de levenskwaliteit te verbeteren. Deze omvatten low vision-hulpmiddelen, revalidatieprogramma’s, psychologische ondersteuning en aanpassingen aan de levensstijl. Regelmatige oogonderzoeken en nauwe samenwerking met zorgverleners zijn essentieel om complicaties vroegtijdig op te sporen en te behandelen. Door deze aanpak kunnen mensen met MD een bevredigende levenskwaliteit behouden en leren omgaan met de uitdagingen die de aandoening met zich meebrengt.

Preventie

Het verminderen van het risico op maculadegeneratie (MD) is van groot belang, vooral voor mensen met een verhoogd risico, zoals ouderen en personen met een familiegeschiedenis van de aandoening. Hier zijn enkele belangrijke preventieve maatregelen en richtlijnen om het risico op MD te minimaliseren:

Gezonde levensstijl

Een gezonde levensstijl aannemen is een cruciale stap in de preventie van MD. Het omvat stoppen met roken, regelmatige lichaamsbeweging, het handhaven van een gezond gewicht en het regelmatig controleren van de bloeddruk. Roken is in het bijzonder sterk geassocieerd met een verhoogd risico op MD, dus stoppen met roken is van vitaal belang.

Mensen met MD of die een verhoogd risico lopen, moeten nauw samenwerken met hun zorgverleners, waaronder oogartsen en huisartsen om maatregelen te nemen om hun gezichtsvermogen te beschermen.

Voeding

Voeding speelt een belangrijke rol in de preventie van MD. Een dieet dat rijk is aan antioxidanten, vitamines en mineralen, zoals vitamine C, vitamine E, zink en luteïne, kan bescherming bieden voor het netvlies. Voedingsmiddelen zoals bladgroenten, fruit, vis en noten bevatten deze nuttige voedingsstoffen. In sommige gevallen kan een arts voedingssupplementen aanbevelen, maar dit moet altijd in overleg met een zorgverlener gebeuren.

Oogbescherming

Bescherming van de ogen tegen schadelijke UV-stralen van de zon is essentieel. Draag een goede zonnebril met UV-bescherming om oogaandoeningen, waaronder MD, te voorkomen. Het gebruik van een breedgerande hoed kan ook extra bescherming bieden tegen overmatige blootstelling aan de zon.

Regelmatige oogcontroles

Het ondergaan van regelmatige oogonderzoeken bij een oogarts is van cruciaal belang voor vroegtijdige detectie van MD. Deze controles kunnen helpen om tekenen van de aandoening in een vroeg stadium op te sporen, zelfs voordat er merkbare symptomen optreden. Een vroege detectie kan leiden tot een vroege behandeling om verdere progressie te vertragen.

Familiale geschiedenis

Als er een familiegeschiedenis van MD is, is het belangrijk om dit aan je oogarts te melden. Mensen met familieleden die aan MD lijden, hebben een groter risico om zelf ook de aandoening te ontwikkelen. In deze gevallen kan de oogarts specifieke monitoring en preventieve maatregelen aanbevelen.

Het implementeren van deze preventieve maatregelen kan niet alleen het risico op MD verminderen, maar kan ook bijdragen aan een algemeen gezonde levensstijl en ooggezondheid. Voor personen met een verhoogd risico of voor degenen die al tekenen van MD vertonen, is het raadzaam om nauw samen te werken met zorgverleners om geschikte preventieve tips en behandelingen te bepalen.

Omgaan met maculadegeneratie (MD)

Omgaan met maculadegeneratie kan uitdagend zijn, vooral omdat het centrale zicht, dat essentieel is voor dagelijkse activiteiten zoals lezen, autorijden en gezichten herkennen, wordt aangetast. Hier zijn enkele tips en hulpmiddelen om het hoofd te bieden aan de uitdagingen die MD met zich meebrengt:

Professioneel advies

Zoek professioneel advies en medische begeleiding van een oogarts of oogspecialist. Deze professionals kunnen je voorzien van specifieke informatie over jouw toestand, behandelingsopties en mogelijke low vision-hulpmiddelen, optische hulpmiddelen of andere hulpmiddelen voor slechtzienden en blinden.

Low vision-revalidatie

Volg eventueel low vision-revalidatie (BE en NL), een revalidatieprogramma (BE en NL) voor mensen met ernstig gezichtsverlies. Dit omvat training en begeleiding om te leren omgaan met verminderd zicht. Je leert gebruik te maken van hulpmiddelen zoals vergrootglazen, speciale verlichting en elektronische hulpmiddelen.

Optische en elektronische hulpmiddelen

Er zijn veel optische hulpmiddelen beschikbaar, zoals loepen en speciale brillen, die kunnen helpen bij dagelijkse taken zoals lezen, schrijven en naaien. Elektronische hulpmiddelen zoals voorleestoestellen en beeldschermloepen kunnen ook nuttig zijn.

Aanpassingen in het dagelijks leven

Pas je dagelijkse routine en omgeving aan om beter om te kunnen gaan met MD. Verbeter de verlichting in je huis, minimaliseer schitteringen en vermijd obstakels. Leg je spullen op een vaste plaats zodat ze gemakkelijk te vinden zijn.

Vergroot lettertype en contrast

Gebruik in de mate van het mogelijke een groot lettertype en zorg voor voldoende contrast bij het lezen van boeken, kranten of digitale apparaten.

Digitale hulpmiddelen

Maak gebruik van digitale hulpmiddelen zoals smartphones, tablets en computers. Deze apparaten bieden vergrotingsfuncties en spraak.

Ondersteuning

• Steun van je partner, familie, vrienden verbetert je welzijn.
• Ondersteuningsgroepen van lotgenoten bieden verbondenheid en begrip. Je kan je bijvoorbeeld aansluiten bij organisaties voor blinden en slechtzienden (BE en NL) waar je begrip en ondersteuning kunt vinden van mensen die vergelijkbare uitdagingen hebben (doorgemaakt). Blindenorganisaties kunnen je tevens doorverwijzen naar diverse steun-, praat-, lotgenotengroepen en oogcafés waar je hulp, adviezen en tips aan andere blinden en slechtzienden kunnen vragen. Je kan voorts terecht op diverse besloten Facebook-groepen waar je vragen kunnen stellen en je verhaal kunnen doen, zoals “Visueel beperkt” en “Lotgenoten met een oogaandoening en slechtzienden“.
• Kom je er niet uit, zoek dan zeker professionele psychologische steun op via je huisarts, een blindennazorgwerk, een low vision- of revalidatiecentrum

Zelfzorg

Zorg goed voor je algehele gezondheid. Eet een uitgebalanceerd dieet, blijf actief en let op je geestelijke gezondheid. Het omgaan met MD kan stressvol zijn, dus doe eventueel ontspanningsoefeningen en mindfulness.

Zelfstandigheid en mobiliteit

Volg eventueel mobiliteitstraining om je zelfstandigheid te behouden. Hiermee kan je leren navigeren in je omgeving, zelfs met beperkt zicht.

Juridische en financiële zaken

Regel eventueel juridische enfinanciële zaken, zoals het opstellen van een medische volmacht en het plannen van je financiële toekomst.

Het omgaan met MD vereist aanpassing, geduld en het aanleren van nieuwe vaardigheden. Je bent echter niet alleen en er is professionele hulp en ondersteuning beschikbaar om je te begeleiden bij deze uitdagingen. Samen met de juiste hulpmiddelen en tips kan je een bevredigend en onafhankelijk leven blijven leiden ondanks MD.

Sorteer op: Sorteer selectie Alfabetisch, A-Z Omgekeerd alfabetisch, Z-A Op datum, nieuwste eerst Op datum, oudste eerst

Resultaten per pagina: 25 50 100 150 200

1. Willen blinde en slechtziende personen wel (weer) (goed) zien?16-04-2024 06:04:36
2. Tips voor thuisverpleegkundigen die bij een blinde of slechtziende persoon komen15-04-2024 07:04:41
3. Onbegrip over vermoeidheid bij blinden en slechtzienden07-04-2024 12:04:54
4. Blind of slechtziend: Hand- en polsproblemen tijdens het stoklopen04-04-2024 12:04:21
5. Omgaan met menstruatie als je een visuele beperking hebt31-03-2024 07:03:13
6. Misselijkheid bij blinden en slechtzienden27-03-2024 03:03:09
7. Korstjes op de oogleden27-03-2024 03:03:38
8. Endoftalmitis (ontsteking van binnenste van oog)27-03-2024 03:03:14
9. Dacryocystitis (ontsteking van traanzak)27-03-2024 03:03:41
10. Iritis27-03-2024 03:03:09
11. Iridocyclitis (uveitis anterior)26-03-2024 06:03:43
12. Droge lucht en oogproblemen23-03-2024 05:03:09
13. Verhoogde alertheid bij blinden en slechtzienden21-03-2024 07:03:19
14. Aanpassingsstoornissen bij personen met een visuele handicap16-03-2024 08:03:41
15. Vitaminen en ooggezondheid13-03-2024 07:03:10
16. Oogproblemen bij het Chronisch Vermoeidheidssyndroom (CVS)12-03-2024 12:03:22
17. Tranende / Waterige ogen08-03-2024 08:03:44
18. Oogafscheiding07-03-2024 06:03:38
19. Oogallergie06-03-2024 04:03:47
20. Gezwollen ogen en oogleden05-03-2024 08:03:08
21. Brandende ogen04-03-2024 06:03:39
22. Oogwrijven28-02-2024 03:02:01
23. Rode ogen27-02-2024 07:02:01
24. Acupunctuur voor de ogen26-02-2024 04:02:00
25. Slechtziend: Tips bij plotselinge misselijkheid door fel licht24-02-2024 05:02:38
26. Problemen met het zien van details24-02-2024 01:02:17
27. Ectropion (onderste ooglid draait naar buiten)20-02-2024 01:02:26
28. Waarom mag je niet met je ogen in de zon kijken?20-02-2024 08:02:50
29. Jeukende ogen19-02-2024 02:02:04
30. Visuele cortex in hersenen: Verwerken van visuele informatie19-02-2024 02:02:12
31. Oogproblemen bij Multiple Sclerose (MS)19-02-2024 06:02:50
32. Wisselend zicht bij slechtzienden19-02-2024 05:02:16
33. Kunnen blinden en slechtzienden lijden aan reisziekte?09-01-2024 07:01:22
34. Kunnen blinden en slechtzienden ook claustrofobie hebben?14-12-2023 07:12:22
35. Posttraumatische stressstoornis (PTSS) bij blinden en slechtzienden09-12-2023 03:12:00
36. Automutilatie (zelfverwonding) bij blinden en slechtzienden09-12-2023 02:12:54
37. Vervormd zien (metamorfopsie)19-11-2023 07:11:22
38. Maculagat18-11-2023 04:11:07
39. Iris (regenboogvlies): Aandoeningen en problemen13-11-2023 06:11:03
40. Oogzenuw (opticus nervus): Aandoeningen en problemen11-11-2023 04:11:00
41. Oogbindvlies (conjunctiva): Aandoeningen en problemen11-11-2023 02:11:17
42. Ooglid / Oogleden: Aandoeningen en problemen11-11-2023 01:11:24
43. Netvlies (retina): Aandoeningen en problemen11-11-2023 08:11:22
44. Wetenschappelijke onderzoeken die blinden weer willen doen zien06-11-2023 07:11:28
45. Foropter: Instrument voor oogonderzoeken en bepalen van oogcorrectie04-11-2023 05:11:50
46. Pterygium04-11-2023 03:11:56
47. Pinguecula04-11-2023 03:11:33
48. Trachoom04-11-2023 03:11:05
49. Premature retinopathie04-11-2023 03:11:22
50. Trichiasis04-11-2023 03:11:44
51. Subconjunctivale bloeding04-11-2023 03:11:02
52. Hoornvlieslittekens04-11-2023 03:11:11
53. Scleritis04-11-2023 03:11:46
54. Oogziekte van Graves04-11-2023 03:11:21
55. De invloed van hydratatie op de ooggezondheid03-11-2023 03:11:38
56. Oogontsteking02-11-2023 02:11:48
57. Oogzenuwontsteking02-11-2023 02:11:32
58. Oogkasontsteking (orbitale cellulitis)02-11-2023 01:11:01
59. Nachtblindheid01-11-2023 01:11:32
60. Hormonale veranderingen en oogproblemen01-11-2023 12:11:06
61. Oogirritatie01-11-2023 07:11:00
62. Ooginfarct01-11-2023 07:11:35
63. Oftalmoplegie (verzwakte of verlamde oogspieren)01-11-2023 07:11:51
64. Oculaire toxoplasmose01-11-2023 07:11:44
65. Meibomitis29-10-2023 08:10:19
66. Hoornvlies: Aandoeningen en problemen met de cornea29-10-2023 03:10:09
67. Ziekte van Coats29-10-2023 02:10:31
68. Lagoftalmie (niet kunnen knipperen of ogen niet volledig kunnen sluiten)29-10-2023 02:10:45
69. Macula-oedeem29-10-2023 02:10:30
70. Maculapucker29-10-2023 02:10:20
71. Kleurenblindheid29-10-2023 02:10:30
72. Keratitis (hoornvliesontsteking)27-10-2023 01:10:02
73. Coördinatieproblemen bij blinden en slechtzienden26-10-2023 02:10:47
74. Duizeligheid bij blinden en slechtzienden26-10-2023 07:10:21
75. Hypertensieve retinopathie25-10-2023 05:10:59
76. Herpes in het oog (oculaire herpes, oogherpes)25-10-2023 05:10:43
77. Gordelroos in het oog25-10-2023 05:10:07
78. Hoornvlieszweer25-10-2023 05:10:14
79. Hoornvliestroebelingen25-10-2023 05:10:27
80. Paniekaanvallen bij blinden en slechtzienden25-10-2023 05:10:15
81. Ziekenhuisinfecties die de ogen kunnen aantasten24-10-2023 11:10:48
82. Invloed van airconditioning op de ooggezondheid24-10-2023 11:10:57
83. Hart- en vaataandoeningen bij blinden en slechtzienden24-10-2023 05:10:17
84. Fluoresceïnekleuring van het oog: Diagnostische hulpmiddel voor oogaandoeningen24-10-2023 05:10:22
85. Ooginfecties23-10-2023 05:10:46
86. Eenzaamheid bij blinden en slechtzienden23-10-2023 03:10:04
87. Hordeolum (strontje): Ooginfectie23-10-2023 07:10:57
88. Hoornvliesletsels23-10-2023 07:10:30
89. Usher-syndroom23-10-2023 07:10:04
90. Hemianopsie: Verlies van gezichtsveld in één of beide ogen23-10-2023 07:10:14
91. Invloed van melatonine op blinden21-10-2023 01:10:58
92. Leber Congenitale Amaurose21-10-2023 11:10:18
93. Sneeuwblindheid21-10-2023 11:10:37
94. Retinoblastoom (netvlieskanker)21-10-2023 11:10:23
95. Oogkanker21-10-2023 11:10:08
96. Halo’s en lichtverblinding21-10-2023 11:10:36
97. Hoornvliesdystrofie21-10-2023 11:10:59
98. Hand- en polsklachten bij blinden en slechtzienden20-10-2023 03:10:08
99. Keratoconus (kegelvormig en dunner hoornvlies)20-10-2023 11:10:46
100. Scotomen (blinde vlekken in gezichtsveld)20-10-2023 11:10:27
101. Ptosis (ptose): Afhangend ooglid20-10-2023 11:10:25
102. Visual snow syndrome20-10-2023 11:10:57
103. Uveïtis20-10-2023 11:10:13
104. Lichttherapie bij blinden als behandeling voor melatoninetekort19-10-2023 05:10:29
105. Scleralenzen: Behandeling van verschillende oogproblemen19-10-2023 04:10:22
106. Scheelzien (strabisme, strabismus)19-10-2023 07:10:52
107. Vaak voorkomende oogproblemen en oogziekten bij kinderen19-10-2023 06:10:44
108. Leber Erfelijke Optische Neuropathie (LHON)18-10-2023 11:10:30
109. Verziendheid (hypermetropie)18-10-2023 07:10:02
110. Droge ogen17-10-2023 05:10:51
111. Kunsttranen17-10-2023 04:10:05
112. Schouderpijn en schouderklachten bij blinden en slechtzienden16-10-2023 10:10:08
113. Rugpijn en rugklachten bij blinden en slechtzienden16-10-2023 07:10:02
114. Nystagmus (onwillekeurige, ritmische oogbewegingen)16-10-2023 06:10:24
115. Binoculair onderzoek: Onderzoek van samenwerking tussen de ogen14-10-2023 06:10:22
116. MRI-scan van de ogen: Gedetailleerde beelden van ogen en omliggende structuren14-10-2023 06:10:46
117. Lichtgevoeligheidstest: Onderzoeken van oogreacties op licht14-10-2023 06:10:06
118. Biopsie van het oog: Weefsel uit oog verwijderen en onderzoeken14-10-2023 06:10:56
119. Traanfilmonderzoek13-10-2023 06:10:57
120. Spleetlamponderzoek (biomicroscopie)13-10-2023 06:10:03
121. Refractie-onderzoek (oogmeting)13-10-2023 05:10:32
122. Pupilverwijding (pupildilatatie): Pupil vergroten (meestal via oogdruppels)13-10-2023 05:10:18
123. Pachymetrie van het hoornvlies: Dikte van hoornvlies meten13-10-2023 05:10:22
124. Oogspierfunctietest: Bewegingen van oogspieren beoordelen13-10-2023 05:10:33
125. Oogdrukmeting (tonometrie)13-10-2023 05:10:33
126. Oogechografie: Gedetailleerde blik op de oogstructuren13-10-2023 05:10:44
127. Oftalmoscopie (fundoscopie): Diepgaand onderzoek van het oog13-10-2023 05:10:47
128. OCT-angiografie: Beeldvorming van oogbloedvaten zonder kleurstoffen13-10-2023 05:10:10
129. Netvliesonderzoek: Afwijkingen of problemen in netvlies opsporen13-10-2023 05:10:02
130. Kleurentest: Beoordeling van kleurenzicht13-10-2023 04:10:08
131. Gonioscopie: Beoordeling van de ooghoek13-10-2023 04:10:16
132. Fundusfotografie: Gedetailleerde beelden van achterste deel van het oog13-10-2023 04:10:50
133. Fluoresceïne-angiografie: Onderzoek van netvliesbloedvaten met kleurstof13-10-2023 04:10:33
134. Elektrofysiologische oogonderzoeken: Elektrische evaluatie van de gezondheid van het oog13-10-2023 04:10:44
135. CT-scan van de ogen en oogkas: Gedetailleerde beeldvorming13-10-2023 03:10:58
136. Corneatopografie: Gedetailleerde meting van het hoornvlies13-10-2023 03:10:53
137. Contrastgevoeligheidstest: Oogonderzoek om contrastvermogen te onderzoeken13-10-2023 03:10:33
138. Biometrie: Oogonderzoek om nauwkeurige oogmetingen te krijgen13-10-2023 03:10:08
139. Oogzalven: Soorten, gebruik, tips en hulpmiddelen13-10-2023 06:10:58
140. Netvliesloslating09-10-2023 01:10:45
141. Onzekerheid bij blinden en slechtzienden08-10-2023 01:10:17
142. Abnormale hoofdpositie bij oogproblemen08-10-2023 01:10:21
143. Spierstijfheid, spierpijn en spierspanning bij blinden en slechtzienden08-10-2023 12:10:57
144. Nekpijn bij blinden en slechtzienden08-10-2023 12:10:36
145. Burn-out bij blinden en slechtzienden08-10-2023 07:10:34
146. Ziekte van Stargardt (juveniele maculadegeneratie)07-10-2023 01:10:25
147. Glasvochtbloeding07-10-2023 11:10:22
148. Fotopsie: (Licht)flitsen of flikkeringen in gezichtsveld zien07-10-2023 06:10:46
149. Floaters (mouches volantes): Zwevende deeltjes in gezichtsveld07-10-2023 05:10:04
150. Psychische oorzaken van tijdelijke of permanente slechtziendheid en blindheid05-10-2023 05:10:55
151. Pupilgrootte: Miosis (abnormaal vernauwde pupillen) en mydriasis (abnormaal verwijde pupillen)05-10-2023 06:10:56
152. Retinitis pigmentosa (RP)04-10-2023 04:10:18
153. Vragen stellen aan je oogarts04-10-2023 01:10:21
154. Zeer slechtziend en naar de oogarts blijven gaan04-10-2023 12:10:50
155. Gezichtsveld en gezichtsveldonderzoek03-10-2023 04:10:30
156. Gevoelens van verlies bij blinden en slechtzienden02-10-2023 05:10:25
157. Mentale impact van ernstige oogproblemen bij blinden en slechtzienden02-10-2023 02:10:33
158. Hoofdpijn bij blinden en slechtzienden02-10-2023 05:10:58
159. Exoftalmie (proptosis) (abnormaal uitpuilende ogen)30-09-2023 02:09:01
160. Episcleritis30-09-2023 02:09:22
161. Entropion (onderste ooglid draait naar binnen)30-09-2023 02:09:29
162. Diplopie (dubbelzien)30-09-2023 02:09:56
163. Dacryostenose30-09-2023 02:09:24
164. Visuele hallucinaties30-09-2023 10:09:48
165. Drugsverslaving en medicatiemisbruik: Effecten op de ogen en ooggezondheid30-09-2023 07:09:24
166. De invloed van het gebruik van medicatie op de ogen en ooggezondheid30-09-2023 06:09:31
167. Body Integrity Identity Disorder (BIID): Verlangen om blind te zijn29-09-2023 01:09:30
168. Omgaan met (constante) veranderende en/of bevende beelden in gezichtsvermogen29-09-2023 11:09:46
169. Kunnen blinden en slechtzienden hoogtevrees hebben?29-09-2023 07:09:20
170. Weer (iets) kunnen zien na tijdelijk of permanent blind of slechtziend te zijn geweest29-09-2023 07:09:14
171. Cytomegalovirus (CMV) retinitis28-09-2023 04:09:49
172. Convergentie-insufficiëntie28-09-2023 04:09:41
173. Conjunctivitis (oogbindvliesontsteking)28-09-2023 04:09:14
174. Computer Vision Syndrome28-09-2023 04:09:01
175. Coloboom28-09-2023 04:09:55
176. Chalazion (gerstekorrel aan ooglid)28-09-2023 04:09:25
177. Cerebrale Visuele Inperking (CVI)28-09-2023 04:09:04
178. Centrale sereuze retinopathie28-09-2023 04:09:08
179. Cat Eye Syndroom28-09-2023 04:09:30
180. ADOA (autosomale dominante optische atrofie)28-09-2023 04:09:50
181. Bradyopsie28-09-2023 04:09:00
182. Blefarospasme (overmatig oogknipperen)28-09-2023 04:09:28
183. Blefaritis28-09-2023 04:09:49
184. Birdshot Chorioretinopathie28-09-2023 04:09:19
185. Bijziendheid (myopie)28-09-2023 04:09:46
186. Astigmatisme28-09-2023 04:09:18
187. Vermoeide ogen (oogvermoeidheid)28-09-2023 04:09:47
188. Anoftalmie28-09-2023 04:09:15
189. Anisocorie28-09-2023 04:09:45
190. Aniridie28-09-2023 04:09:43
191. Geen dieptezicht hebben27-09-2023 07:09:19
192. De impact van luchtvervuiling op de ogen en ooggezondheid26-09-2023 07:09:31
193. De impact van UV-blootstelling op de ogen26-09-2023 06:09:55
194. Mineralen en ooggezondheid24-09-2023 03:09:18
195. Voedingsvezels en ooggezondheid24-09-2023 01:09:24
196. Antioxidantrijke voedingsmiddelen en ooggezondheid24-09-2023 01:09:48
197. Bessen en ooggezondheid24-09-2023 01:09:50
198. Luteïne en zeaxanthine voor ooggezondheid24-09-2023 01:09:18
199. Zink en ooggezondheid24-09-2023 01:09:53
200. Omega-3 vetzuren en ooggezondheid24-09-2023 01:09:04

Laatst bijgewerkt op 23 april 2024 – 18:05