Macula-oedeem

Macula-oedeem is een medische aandoening waarbij zich vochtophoping voordoet in de macula, het centrale deel van het netvlies van het oog. De macula is verantwoordelijk voor het scherpe centrale zicht dat we gebruiken om details te zien, zoals bij het lezen of herkennen van gezichten. Macula-oedeem kan het zicht vervagen of vervormen, en het kan leiden tot wazig of vertekend zicht, evenals problemen met het zien van kleuren. Deze aandoening kan het gevolg zijn van verschillende onderliggende oorzaken, zoals diabetes, leeftijdsgebonden maculadegeneratie, een oogletsel of ontstekingsziekten. De behandeling van macula-oedeem richt zich op het verminderen van vochtophoping in de macula en het behouden of herstellen van het gezichtsvermogen, afhankelijk van de specifieke oorzaak en ernst van de aandoening. Het is belangrijk om bij symptomen van macula-oedeem onmiddellijk medische hulp te zoeken, omdat een vroege diagnose en behandeling cruciaal zijn voor het beheersen van deze aandoening.

Prevalentie van macula-oedeem

België

In België zijn er beperkte specifieke gegevens beschikbaar over de prevalentie van macula-oedeem. Dit komt doordat de rapportage en registratie van oogaandoeningen niet altijd systematisch plaatsvindt. Er zijn echter enkele indirecte bronnen die enig inzicht bieden in de omvang van het probleem.

1. Bevolkingsonderzoeken enkele bevolkingsonderzoeken hebben schattingen van macula-oedeem opgeleverd. Hoewel deze gegevens niet altijd actueel zijn, suggereren ze dat macula-oedeem voorkomt bij een deel van de Belgische bevolking, vooral bij oudere personen.
2. Zorginstellingen oogartsen en ziekenhuizen in België behandelen jaarlijks personen met macula-oedeem. Hoewel dit geen definitieve prevalentiecijfers oplevert, geeft het een idee van de last die de aandoening met zich meebrengt.
3. Nationale gezondheidsstatistieken in sommige gevallen kunnen nationale gezondheidsstatistieken informatie bevatten over de prevalentie van specifieke oogaandoeningen. Dit biedt enig inzicht in de algehele impact van macula-oedeem in het land.

Nederland

In Nederland zijn er meer uitgebreide gegevens beschikbaar over de prevalentie van macula-oedeem, deels dankzij gestructureerde nationale gezondheidszorgregistraties en onderzoeken.

1. Nationale gezondheidsstatistieken Nederland heeft gedetailleerde gezondheidsstatistieken, waaronder gegevens over oogaandoeningen zoals macula-oedeem. Deze gegevens worden verzameld door gezondheidsinstituten en bieden een nauwkeuriger beeld van de prevalentie in het land.
2. Onderzoek en studies er zijn in Nederland diverse onderzoeken en studies uitgevoerd naar oogaandoeningen, waaronder macula-oedeem. Deze onderzoeken kunnen gedetailleerde informatie verschaffen over de risicofactoren en prevalentie binnen specifieke leeftijdsgroepen.
3. Oogzorginstellingen Nederland heeft goed ontwikkelde oogzorginstellingen waar personen met macula-oedeem worden behandeld en geregistreerd. Dit draagt bij aan een beter begrip van de omvang van de aandoening.

Vergelijking tussen België en Nederland

Het vergelijken van de prevalentie van macula-oedeem tussen België en Nederland is complex vanwege verschillen in gegevensverzameling en rapportagepraktijken. Toch kunnen we enkele algemene observaties maken:

• Beide landen zien een toename van macula-oedeemgevallen naarmate de bevolking veroudert, wat consistent is met wereldwijde trends.
• Nederland heeft mogelijk meer uitgebreide gegevens over macula-oedeem vanwege gestructureerdere gezondheidszorgregistraties en onderzoeken.
• Beide landen benadrukken het belang van vroege detectie en behandeling van macula-oedeem om complicaties te verminderen en de kwaliteit van leven van personen met de aandoening te verbeteren.

Oorzaken

De oorzaken van macula-oedeem kunnen variëren, en soms is de aandoening het gevolg van een combinatie van factoren. Enkele belangrijke oorzaken zijn:

1. Diabetes (diabetisch macula-oedeem): Diabetische retinopathie is een aandoening die optreedt bij personen met diabetes. Het hoge bloedsuikerniveau beschadigt de bloedvaten in het netvlies, wat kan leiden tot vochtophoping in de macula.
2. Leeftijdsgebonden maculadegeneratie (LMD): In het geval van natte leeftijdsgebonden maculadegeneratie kunnen abnormale bloedvaten groeien en lekken in de macula, wat leidt tot oedeem.
3. Oogoperaties of letsel: Chirurgische ingrepen aan het oog of een oogletsel kunnen leiden tot ontstekingen en vochtophoping in de macula.
4. Retinale veneuze occlusie: Blokkades in de bloedvaten die het netvlies voeden, kunnen leiden tot vochtophoping in de macula.
5. Ontsteking: Systemische ontstekingsziekten, zoals uveïtis, kunnen de bloed-retinabarrière aantasten en leiden tot macula-oedeem.
6. Genetische factoren: Sommige vormen van macula-oedeem kunnen een genetische component hebben, wat betekent dat ze binnen families voorkomen.

Risicofactoren

Verschillende risicofactoren verhogen de kans dat een persoon macula-oedeem ontwikkelt. Deze risicofactoren omvatten:

1. Leeftijd: Het risico op macula-oedeem neemt toe naarmate personen ouder worden, vooral na 50 jaar.
2. Diabetes: Personen met diabetes hebben een verhoogd risico op diabetisch macula-oedeem, vooral als hun bloedsuikerspiegel niet goed wordt gecontroleerd.
3. Roken: Roken is geassocieerd met een groter risico op leeftijdsgebonden maculadegeneratie, wat kan leiden tot macula-oedeem.
4. Hoge bloeddruk: Een ongecontroleerde hoge bloeddruk kan de bloedvaten in het oog beschadigen en het risico op macula-oedeem vergroten.
5. Familiegeschiedenis: Personen met een familiegeschiedenis van macula-oedeem of leeftijdsgebonden maculadegeneratie hebben een verhoogd risico.
6. Geslacht: Vrouwen hebben een iets hoger risico op macula-oedeem dan mannen.
7. Andere oogziekten: Personen met andere oogaandoeningen, zoals glaucoom of cataract, kunnen een verhoogd risico hebben.
8. Langdurige blootstelling aan UV-straling: Overmatige blootstelling aan ultraviolette straling kan de kans op macula-oedeem vergroten.
9. Voeding en levensstijl: Een onevenwichtige voeding, vooral met weinig antioxidanten en een gebrek aan lichaamsbeweging, kan het risico verhogen.

Erfelijkheid van macula-oedeem

Genetische componenten

Verscheidene genetische componenten zijn geïdentificeerd als mogelijk betrokken bij macula-oedeem. Macula-oedeem is in de meeste gevallen een complexe aandoening, wat betekent dat het waarschijnlijk het resultaat is van de interactie tussen meerdere genen en omgevingsfactoren. Enkele van de genetische factoren die in verband zijn gebracht met macula-oedeem zijn:

1. Complementfactor H (CFH): Variaties in het cFH-gen zijn geassocieerd met een verhoogd risico op leeftijdsgebonden maculadegeneratie (LMD), wat een risicofactor is voor macula-oedeem.
2. ARMS2 (Age-Related maculopathy susceptibility 2): Veranderingen in het aRMS2-gen zijn ook geassocieerd met een verhoogd risico op lMD en kunnen daarmee de kans op macula-oedeem vergroten.
3. C3 (Complementcomponent 3): Variaties in het C3-gen zijn geïdentificeerd als mogelijke risicofactoren voor macula-oedeem en andere oogaandoeningen.
4. Vascular endothelial growth factor (VEGF): Verhoogde VEGF-niveaus, die gecontroleerd worden door specifieke genen, kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van neovasculair (nat) macula-oedeem.
5. Andere genen: Er zijn veel andere genen geïdentificeerd die mogelijk verband houden met de ontwikkeling van macula-oedeem. Onderzoek op dit gebied is voortdurend in ontwikkeling.

Familiale clustering

Familiale clustering, waarbij meerdere gevallen van macula-oedeem in een familie voorkomen, suggereert een genetische component. Als meerdere familieleden de aandoening hebben, kan dit wijzen op een erfelijke aanleg. Dit geldt vooral voor leeftijdsgebonden maculadegeneratie, aangezien genetische factoren hierbij een belangrijke rol spelen.

Complexiteit van erfelijkheid

De erfelijkheid van macula-oedeem is complex en kan variëren afhankelijk van de specifieke subtypes van de aandoening. Voor sommige vormen van macula-oedeem, zoals diabetisch macula-oedeem, spelen zowel genetische factoren als omgevingsfactoren, zoals de controle van bloedsuikerspiegels, een rol. Het begrijpen van deze complexiteit is cruciaal voor het ontwikkelen van doelgerichte behandelingen en preventiestrategieën.

Klinisch belang

Hoewel genetische factoren een rol kunnen spelen bij het risico op macula-oedeem, wordt de aandoening meestal beïnvloed door meerdere factoren, waaronder leeftijd, levensstijl, en andere medische aandoeningen zoals diabetes. Voor personen met een familiegeschiedenis van macula-oedeem is regelmatige oogonderzoek en bewustzijn van risicofactoren van groot belang.

Soorten macula-oedeem

Diabetisch macula-oedeem

Diabetisch macula-oedeem is één van de meest voorkomende vormen van macula-oedeem en treedt op bij personen met diabetes. Het hoge bloedsuikerniveau beschadigt de bloedvaten in het netvlies, wat kan leiden tot vochtophoping in de macula. Dit kan leiden tot wazig zicht en visuele vervormingen.

Kenmerken

• Komt voor bij personen met diabetes.
• Kan voortkomen uit diabetische retinopathie.
• Risicofactoren zijn slechte bloedsuikercontrole en een hoge bloeddruk.

Leeftijdsgebonden macula-oedeem (LMD)

Leeftijdsgebonden macula-oedeem is geassocieerd met veroudering en komt vooral voor bij oudere personen. Het kan in twee hoofdvormen voorkomen: Droge lMD en natte lMD. Natte lMD wordt gekenmerkt door abnormale bloedvaten die groeien en lekken in de macula.

Kenmerken

• Komt vooral voor bij personen boven de 50 jaar.
• Kan in droge en natte vormen voorkomen.
• Risicofactoren zijn leeftijd, genetica en roken.

Postoperatief macula-oedeem

Postoperatief macula-oedeem kan optreden na oogchirurgie, zoals cataractchirurgie. De ontstekingsreactie die gepaard gaat met de operatie kan leiden tot vochtophoping in de macula.

Kenmerken

• Ontwikkelt zich na oogchirurgie.
• Meestal een tijdelijke aandoening.
• Risicofactoren zijn onder meer het type operatie en individuele reacties op de operatie.

Cystoid macula-oedeem (CMO)

Cystoid macula-oedeem wordt gekenmerkt door de vorming van met vocht gevulde cysten in de macula. Het kan voorkomen bij verschillende onderliggende oogaandoeningen, waaronder glaucoom, retinitis pigmentosa en uveïtis.

Kenmerken

• Kan geassocieerd worden met andere oogaandoeningen.
• Kenmerkt zich door cystevorming in de macula.
• Risicofactoren variëren afhankelijk van de onderliggende oorzaak.

Pseudofakekyste

Pseudofakekyste is een vorm van macula-oedeem die kan optreden na cataractchirurgie. Het wordt gekenmerkt door een met vocht gevulde holte in de macula en kan leiden tot wazig zicht.

Kenmerken

• Kan zich ontwikkelen na cataractchirurgie.
• Meestal een tijdelijke aandoening.
• Risicofactoren zijn onder meer chirurgische technieken en individuele reacties op de operatie.

Irvine-Gassyndroom

Irvine-Gassyndroom is een vorm van macula-oedeem die optreedt na intravitreale injecties, zoals anti-VEGF-behandelingen voor netvliesaandoeningen. Het wordt gekenmerkt door vochtophoping in de macula en kan leiden tot tijdelijk wazig zicht.

Kenmerken

• Komt voor na intravitreale injecties.
• Meestal tijdelijk en zelfoplossend.
• Risicofactoren zijn het soort injectie en individuele reacties.

Symptomen van macula-oedeem

Wazig zicht

Een van de meest voorkomende symptomen van macula-oedeem is wazig zicht. Personen met deze aandoening kunnen moeite hebben om scherpe, duidelijke beelden te zien, vooral wanneer ze naar objecten in de buurt kijken. Het wazige zicht kan mild tot ernstig zijn en kan van invloed zijn op de dagelijkse activiteiten, zoals lezen, autorijden en herkennen van gezichten.

Visuele vervormingen

Personen met macula-oedeem kunnen visuele vervormingen ervaren, waarbij rechte lijnen gekromd of gegolfd lijken. Dit fenomeen staat bekend als metamorfopsie en is een veelvoorkomend symptoom van macula-oedeem. Het kan de vorm van objecten en teksten veranderen en de visuele waarneming verstoren.

Donkere vlekken of vlekken in het zichtveld

Sommige personen met macula-oedeem kunnen donkere vlekken of vlekken in hun gezichtsveld zien. Deze vlekken kunnen zich in het centrale deel van het zicht bevinden en belemmeren het zicht op specifieke objecten of delen van de omgeving.

Verminderd contrastzicht

Macula-oedeem kan leiden tot verminderd contrastzicht, wat betekent dat personen moeite kunnen hebben om subtiele verschillen tussen lichte en donkere objecten waar te nemen. Dit kan van invloed zijn op het onderscheiden van grijstinten en het waarnemen van details.

Moeilijkheden bij het lezen

Het wazige zicht en de visuele vervormingen geassocieerd met macula-oedeem kunnen leiden tot moeilijkheden bij het lezen. Personen kunnen letters en woorden niet scherp zien en kunnen tekst als vervaagd of vervormd ervaren.

Verminderd kleurwaarneming

Sommige personen met macula-oedeem kunnen een verminderde kleurwaarneming ervaren. Dit kan leiden tot het waarnemen van kleuren als minder levendig en verzadigd dan ze in werkelijkheid zijn.

Centraal gezichtsverlies

Het meest kenmerkende symptoom van macula-oedeem is het verlies van centraal gezichtsvermogen. Dit betekent dat het midden van het gezichtsveld het meest wordt aangetast, waardoor het herkennen van gezichten en fijne details moeilijk wordt.

De ernst van de symptomen kan variëren afhankelijk van de mate van vochtophoping in de macula en de onderliggende oorzaak van het oedeem. Bij sommige personen kunnen de symptomen mild en subtiel zijn, terwijl ze bij anderen aanzienlijk ernstiger kunnen zijn.

Lichamelijke gevolgen

Verlies van zelfstandigheid

Een van de meest significante lichamelijke gevolgen van macula-oedeem is het verlies van zelfstandigheid. Personen met ernstige vormen van de aandoening kunnen moeite hebben met alledaagse taken, zoals het bereiden van maaltijden, zich verplaatsen zonder hulp, en persoonlijke verzorging. Dit verlies van autonomie kan leiden tot afhankelijkheid van anderen.

Verminderde kwaliteit van leven

Macula-oedeem kan leiden tot een aanzienlijke afname van de kwaliteit van leven. Het beperkt de mogelijkheid om te genieten van activiteiten zoals lezen, televisiekijken, en het deelnemen aan hobby’s. Personen kunnen zich geïsoleerd en gefrustreerd voelen door de beperkingen die de aandoening met zich meebrengt.

Beperkingen in werk en beroep

Voor personen die nog actief zijn in de beroepsbevolking, kan macula-oedeem ernstige beperkingen opleggen in hun werk en carrière. Beroepen die een scherp centraal zicht vereisen, zoals piloten, grafisch ontwerpers en chirurgen, kunnen moeilijk te handhaven zijn.

Veiligheidsrisico’s

Het verminderde gezichtsvermogen als gevolg van macula-oedeem kan leiden tot veiligheidsrisico’s, vooral in situaties zoals autorijden. Het vermogen om verkeersborden en andere voertuigen waar te nemen kan aanzienlijk worden aangetast, wat kan leiden tot ongelukken en een letsel.

Emotionele belasting

De emotionele gevolgen van macula-oedeem mogen niet worden onderschat. Personen kunnen te maken krijgen met gevoelens van een depressie, angst en stress als gevolg van de beperkingen die de aandoening met zich meebrengt. Omgaan met verminderd zicht en de impact ervan op de levenskwaliteit kan een uitdaging zijn.

Sociale terugtrekking

Macula-oedeem kan leiden tot sociale terugtrekking, omdat personen moeite kunnen hebben met het herkennen van gezichten en het deelnemen aan sociale activiteiten. Dit kan leiden tot gevoelens van isolatie en eenzaamheid.

Fysieke gezondheidseffecten

De lichamelijke gevolgen van macula-oedeem kunnen ook de fysieke gezondheid beïnvloeden. Het verlies van lees- en schrijfvaardigheden kan bijvoorbeeld invloed hebben op de hersenactiviteit en cognitieve functies. Bovendien kan de emotionele stress geassocieerd met de aandoening fysieke gezondheidsproblemen verergeren.

Psychische gevolgen

Depressie

Een van de meest voorkomende psychische gevolgen van macula-oedeem is een depressie. Het verminderde zicht en de beperkingen die de aandoening met zich meebrengt, kunnen leiden tot gevoelens van verdriet, hopeloosheid en verlies van interesse in activiteiten die ooit plezier brachten. Personen kunnen zich gefrustreerd voelen door hun afhankelijkheid van anderen en het gebrek aan controle over hun situatie.

Angststoornissen

Personen met macula-oedeem kunnen ook te maken krijgen met angststoornissen, waaronder gegeneraliseerde angststoornis en sociale angststoornis. De onzekerheid over hun visuele toekomst en de uitdagingen van het omgaan met verminderd zicht kunnen angst en spanning veroorzaken.

Zelfbeeld en zelfvertrouwen

Macula-oedeem kan het zelfbeeld en zelfvertrouwen van een persoon aantasten. Het verminderde vermogen om dagelijkse taken uit te voeren en de noodzaak van hulp van anderen kan het gevoel van eigenwaarde verminderen.

Sociale isolatie

Personen met macula-oedeem kunnen zich sociaal geïsoleerd voelen. Ze kunnen terughoudend zijn om deel te nemen aan sociale activiteiten uit angst voor ongemak of het niet kunnen herkennen van gezichten. Dit kan leiden tot eenzaamheid en het gevoel van afgescheidenheid van anderen.

Stress en emotionele belasting

De voortdurende stress en emotionele belasting die gepaard gaan met macula-oedeem kunnen een negatieve invloed hebben op de algehele mentale gezondheid. Personen kunnen worstelen met slapeloosheid, woede, frustratie en verdriet.

Verlies van onafhankelijkheid

Macula-oedeem kan leiden tot een gevoel van verlies van onafhankelijkheid. Personen moeten mogelijk vertrouwen op anderen voor dagelijkse taken en mobiliteit, wat kan leiden tot gevoelens van verlies van controle.

Copingmechanismen

Personen met macula-oedeem ontwikkelen vaak verschillende copingmechanismen om met de psychische gevolgen om te gaan. Dit kan onder meer het aanleren van nieuwe vaardigheden en technieken om dagelijkse taken uit te voeren en het zoeken naar emotionele steun van familie en vrienden omvatten.

Diagnose en oogonderzoeken bij macula-oedeem

Gezondheidsgeschiedenis en symptomen

Het diagnostische proces begint vaak met een grondige beoordeling van de gezondheidsgeschiedenis van de persoon. Dit omvat vragen over de aard en duur van de visuele symptomen, zoals wazig zicht, visuele vervormingen, donkere vlekken in het zichtveld en verminderd contrastzicht. Het bespreken van symptomen helpt de oogarts om een beter begrip te krijgen van de aandoening en de mogelijke oorzaken.

Gezichtsscherptetest

Een van de meest gebruikte onderzoeken om macula-oedeem te diagnosticeren, is de gezichtsscherptemeting. Hierbij moet de persoon letters of cijfers lezen van een oogkaart op een specifieke afstand. Deze test beoordeelt het scherpe centrale zicht en kan eventuele veranderingen of beperkingen in het gezichtsvermogen identificeren.

Oogonderzoek met een oftalmoscoop

Een oftalmoscoop is een instrument waarmee de oogarts de binnenkant van het oog kan bekijken, inclusief de macula. Door de pupil van de persoon te verwijden met behulp van oogdruppels (mydriatica), kan de arts het netvlies en de macula in detail onderzoeken. Hierdoor kan hij eventuele tekenen van vochtophoping en zwelling in de macula detecteren.

Fluoresceïneangiografie

Fluoresceïneangiografie is een geavanceerde diagnostische procedure waarbij een contrastmiddel in de bloedvaten van het netvlies wordt geïnjecteerd. Dit maakt het mogelijk om eventuele lekkages of abnormale bloedstroom in de macula te identificeren. Het kan helpen bij het bepalen van de oorzaak van het macula-oedeem, zoals diabetische retinopathie of leeftijdsgebonden maculadegeneratie.

OCT-scan (Optische Coherentie Tomografie)

Een OCT-scan is een niet-invasieve beeldvormingstechniek die gedetailleerde dwarsdoorsneden van het netvlies maakt. Het biedt een nauwkeurige visualisatie van de macula en kan abnormale veranderingen in de dikte van de macula identificeren. Dit helpt bij het bepalen van de ernst van het oedeem en de reactie op behandeling.

Elektrofysiologische onderzoeken

In sommige gevallen kunnen elektrofysiologische testen worden uitgevoerd om de functie van het netvlies te evalueren. Deze onderzoeken meten de elektrische reactie van het netvlies op lichtstimuli en kunnen informatie verschaffen over de gezondheid en functionaliteit van het netvlies.

Bloedonderzoeken

In bepaalde gevallen, zoals bij diabetes, kan de arts bloedonderzoeken aanbevelen om de bloedsuikerspiegel en andere parameters te controleren die van invloed kunnen zijn op de ontwikkeling en progressie van macula-oedeem.

Behandelingen van macula-oedeem

Medische behandelingen

1. Intraoculaire injecties: Voor macula-oedeem geassocieerd met vaataandoeningen, zoals diabetische retinopathie, kunnen anti-VEGF (vasculaire endotheliale groeifactor) injecties worden gegeven om de abnormale vaatgroei te remmen en vochtophoping in de macula te verminderen.
2. Corticosteroïden: Intravitreale corticosteroïde-injecties kunnen worden gebruikt om ontstekingen en vochtophoping in de macula te verminderen. Deze behandeling kan nuttig zijn bij macula-oedeem als gevolg van verschillende oorzaken, waaronder uveïtis.
3. Laserbehandelingen: bij sommige vormen van macula-oedeem, zoals diabetisch macula-oedeem, kan laserfotocoagulatie worden uitgevoerd om lekkage van bloedvaten te verminderen en de vochtophoping te verminderen.
4. Vitreoretinale chirurgie: In ernstige gevallen van macula-oedeem kan vitreoretinale chirurgie, zoals een vitrectomie, worden overwogen om het oedeem te behandelen en de schade aan het netvlies te verminderen.
5. Aanvullende ondersteuning: Het beheer van onderliggende aandoeningen zoals diabetes of hypertensie is essentieel om de aandoening onder controle te houden en het risico op terugkerend macula-oedeem te verminderen.

Psychologische ondersteuning

1. Psychotherapie: Personen met macula-oedeem kunnen baat hebben bij psychotherapie om de emotionele uitdagingen en aanpassingsproblemen aan te pakken. Therapeuten kunnen manieren bieden om stress en een depressie te verminderen.
2. Visuele revalidatie: Visuele revalidatieprogramma’s (BE en NL) worden aangeboden om personen te helpen hun resterende zicht optimaal te benutten. Dit omvat het aanleren van technieken om dagelijkse taken uit te voeren met beperkt zicht en het gebruik van hulpmiddelen zoals loepen en schermuitleesprogramma’s (screenreaders).
3. Steungroepen: Het bijwonen van steungroepen voor personen met macula-oedeem kan nuttig zijn. Dit biedt de gelegenheid om ervaringen te delen, advies te krijgen en een gevoel van gemeenschap te ontwikkelen met anderen die dezelfde uitdagingen aangaan.
4. Familie- en mantelzorgondersteuning: Het betrekken van familie en vrienden in het zorgproces kan van onschatbare waarde zijn voor personen met macula-oedeem. Het biedt emotionele steun en praktische hulp bij dagelijkse activiteiten.
5. Onderwijs en voorlichting: Het aanbieden van educatieve programma’s en voorlichting over macula-oedeem kan personen helpen om de aandoening beter te begrijpen en realistische verwachtingen te ontwikkelen.

Prognose van macula-oedeem

Diabetisch macula-oedeem

1. Vroege detectie en behandeling: bij een vroege detectie en effectieve behandeling kunnen personen met diabetisch macula-oedeem hun gezichtsvermogen behouden en soms zelfs verbeteren. Regelmatige oogonderzoeken zijn van cruciaal belang voor het opsporen van veranderingen in een vroeg stadium.
2. Controle van diabetes: Het beheren van de bloedsuikerspiegel is essentieel. Personen die hun diabetes onder controle houden, hebben een betere prognose en een lager risico op progressie van het macula-oedeem.
3. Behandelingsrespons: Niet iedereen reageert op dezelfde manier op behandelingen zoals anti-VEGF-injecties of laserfotocoagulatie. De behandelingsrespons kan variëren van persoon tot persoon.

Leeftijdsgebonden maculadegeneratie (LMD)

1. Droge LMD: bij droge LMD kan het macula-oedeem in sommige gevallen geleidelijk aan erger worden, wat leidt tot een langzaam verlies van centraal zicht. Het behoud van het gezichtsvermogen is echter mogelijk met regelmatige monitoring en levensstijlaanpassingen.
2. Nat LMD: Natte LMD gaat vaak gepaard met ernstiger macula-oedeem en sneller verlies van het gezichtsvermogen. Anti-VEGF-injecties kunnen de voortgang vertragen en soms de visuele functie verbeteren.

Overige oorzaken

1. Traumatisch macula-oedeem: Het herstel van traumatisch macula-oedeem kan variëren, afhankelijk van de ernst van het letsel. Sommige personen kunnen een aanzienlijk herstel van hun gezichtsvermogen ervaren na herstel van het oedeem, terwijl anderen blijvende schade kunnen hebben.
2. Uveïtis-gerelateerd macula-oedeem: behandeling kan effectief zijn bij het verminderen van vochtophoping en verbetering van het gezichtsvermogen, maar de prognose kan variëren afhankelijk van de onderliggende oorzaak van uveïtis.

Algemene overwegingen

1. Leeftijd: Leeftijd speelt een rol bij de prognose. Jongere personen hebben vaak een betere kans op herstel en behoud van het gezichtsvermogen dan ouderen.
2. Algehele gezondheid: De algehele gezondheidstoestand van een persoon kan de prognose beïnvloeden. Onderliggende aandoeningen zoals hypertensie en hartziekten kunnen van invloed zijn op het verloop van macula-oedeem.
3. Naleving van behandeling: Het volgen van de voorgeschreven behandelingen en regelmatige oogonderzoeken is cruciaal voor een goede prognose.

Complicaties van macula-oedeem

Visueel verlies

Het meest voor de hand liggende en verontrustende complicatie van macula-oedeem is het verlies van het centrale gezichtsvermogen. Personen kunnen moeite hebben met lezen, gezichten herkennen, autorijden en andere dagelijkse activiteiten die scherp centraal zicht vereisen.

Verlies van levenskwaliteit

Macula-oedeem kan de levenskwaliteit aanzienlijk verminderen. Personen kunnen een depressie, angst en sociale isolatie ervaren als gevolg van de visuele beperking. Ze kunnen ook afhankelijk worden van anderen voor hulp bij dagelijkse taken.

Terugkerend macula-oedeem

Bepaalde oorzaken van macula-oedeem, zoals diabetische retinopathie, kunnen leiden tot terugkerend oedeem, zelfs na behandeling. Dit vereist voortdurende monitoring en behandeling om het gezichtsvermogen te behouden.

Secundaire oogproblemen

Macula-oedeem kan leiden tot andere oogproblemen, zoals een netvliesloslating, glaucoom en cataract. Deze complicaties kunnen het gezichtsvermogen verder aantasten en extra behandeling vereisen.

Onregelmatige gezichtsscherpte

Sommige personen met macula-oedeem ervaren een onregelmatige gezichtsscherpte, waarbij ze een wazig centraal zicht hebben met perioden van verbeterd zicht. Dit kan leiden tot frustratie en moeilijkheden bij het plannen van activiteiten.

Verminderde kleurenwaarneming

Sommige personen met macula-oedeem ervaren verminderde kleurenwaarneming, wat hun vermogen om kleuren correct te herkennen en onderscheiden beïnvloedt.

Onderliggende oorzaken

De onderliggende oorzaak van het macula-oedeem kan ook leiden tot complicaties. Diabetisch macula-oedeem kan bijvoorbeeld het risico op cardiovasculaire aandoeningen verhogen.

Oogchirurgie

In gevallen waarin macula-oedeem ernstig is, kan een vitrectomie of andere oogchirurgie nodig zijn. Dit brengt risico’s met zich mee, waaronder een infectie, netvliesloslating en verhoogde oogdruk.

Psychische gevolgen

De psychische gevolgen van macula-oedeem mogen niet worden onderschat. Personen kunnen een depressie en angst ervaren als ze geconfronteerd worden met verlies van het gezichtsvermogen en de impact ervan op hun leven.

Preventie van macula-oedeem

Beheersing van onderliggende aandoeningen

• Diabetes: Personen met diabetes moeten hun bloedsuikerspiegel strikt beheren door medicijnen, insuline en een dieet. Een goede glycemische controle kan het risico op diabetisch macula-oedeem verminderen.
• Hypertensie: Het onder controle houden van de bloeddruk is van vitaal belang. Regelmatige controles en het volgen van de voorgeschreven medicatie zijn essentieel.

Regelmatige oogonderzoeken

• Personen met risicofactoren, zoals diabetes of een familiegeschiedenis van oogproblemen, moeten regelmatig oogonderzoeken ondergaan. Een vroege detectie van veranderingen in het netvlies kan leiden tot vroege interventie en behandeling.

Levensstijlkeuzes

• Gezonde voeding: Een voeding rijk aan antioxidanten, zoals vitamine C en E, evenals omega-3-vetzuren, kan de algemene ooggezondheid bevorderen. Dit omvat voedingsmiddelen zoals groene bladgroenten, zalm en citrusvruchten.
• Stoppen met roken: Roken is geassocieerd met een verhoogd risico op macula-oedeem en leeftijdsgebonden maculadegeneratie. Stoppen met roken kan de kans op deze aandoeningen verminderen.
• Gewichtsbeheersing: Overgewicht kan het risico op diabetes en hypertensie verhogen, wat op zijn beurt kan leiden tot macula-oedeem. Gewichtsbeheersing en regelmatige lichaamsbeweging zijn belangrijk.

Bescherming tegen oogtrauma

Het dragen van een beschermende bril bij activiteiten waarbij een oogletsel kan optreden, zoals sporten of werken met gevaarlijke gereedschappen, kan het risico op traumatisch macula-oedeem verminderen.

Medicatiemanagement

Voor personen die medicijnen gebruiken die macula-oedeem kunnen veroorzaken als bijwerking, is het van belang om hun arts op de hoogte te stellen van eventuele veranderingen in hun gezondheidstoestand. De arts kan alternatieve medicatie overwegen.

Bescherming tegen zonlicht

Overmatige blootstelling aan ultraviolette straling kan schadelijk zijn voor de ogen. Het dragen van een zonnebril die de ogen beschermt tegen UV-stralen kan helpen om het risico op oogproblemen te verminderen.

Omgaan met macula-oedeem in het dagelijks leven

Samenwerking met zorgverleners

Het is van vitaal belang om een team van zorgverleners op te bouwen, waaronder oogartsen, revalidatiespecialisten (BE en NL) en psychologen. Regelmatige communicatie en opvolging van medische adviezen zijn essentieel.

Hulpmiddelen voor visuele Hulpmiddelen

Er zijn tal van hulpmiddelen beschikbaar die het dagelijks leven kunnen vergemakkelijken, zoals vergrootglazen, leesbrillen, spraakherkenningssoftware en speciale apps voor smartphones en tablets.

Verlichting en contrast

Goede verlichting en het maximaliseren van contrasten kunnen het lezen en andere visuele taken vergemakkelijken. Het gebruik van heldere verlichting en donkere letters op een lichte achtergrond kan nuttig zijn.

Aanpassing van levensstijl

Het is essentieel om actieve levensstijlkeuzes te maken, waaronder het aannemen van een evenwichtige voeding, regelmatige lichaamsbeweging en stoppen met roken. Deze factoren kunnen de algehele gezondheid van de ogen bevorderen.

Aanpassing van werk en hobbys

Personen met macula-oedeem moeten mogelijk hun werk- en hobbyactiviteiten aanpassen. Dit kan het omvatten van flexibele werkschema’s, vergrotingshulpmiddelen of het verkennen van nieuwe hobby’s die minder afhankelijk zijn van nauwkeurig zicht.

Levensvaardigheden aanleren

Personen kunnen leren om dagelijkse taken aan te passen, zoals koken, schoonmaken en zich aankleden. Revalidatiespecialisten (BE en NL) kunnen helpen bij het aanleren van deze vaardigheden.

Emotionele ondersteuning

Omgaan met de psychische gevolgen van macula-oedeem is cruciaal. Het kan helpen om de steun van familie en vrienden te zoeken en professionele hulp te overwegen, zoals psychotherapie of ondersteuningsgroepen.

Mobiliteit

Mobiliteitsvaardigheden, zoals het gebruik van een witte stok, kunnen de onafhankelijkheid vergroten.

Zelfzorg

Het is van cruciaal belang om goed voor de algemene gezondheid te zorgen, met name voor de ogen. Regelmatige oogonderzoeken en naleving van medische adviezen zijn van vitaal belang.

Sorteer op: Sorteer selectie Alfabetisch, A-Z Omgekeerd alfabetisch, Z-A Op datum, nieuwste eerst Op datum, oudste eerst

Resultaten per pagina: 25 50 100 150 200

1. Willen blinde en slechtziende personen wel (weer) (goed) zien?16-04-2024 06:04:36
2. Tips voor thuisverpleegkundigen die bij een blinde of slechtziende persoon komen15-04-2024 07:04:41
3. Onbegrip over vermoeidheid bij blinden en slechtzienden07-04-2024 12:04:54
4. Blind of slechtziend: Hand- en polsproblemen tijdens het stoklopen04-04-2024 12:04:21
5. Omgaan met menstruatie als je een visuele beperking hebt31-03-2024 07:03:13
6. Misselijkheid bij blinden en slechtzienden27-03-2024 03:03:09
7. Korstjes op de oogleden27-03-2024 03:03:38
8. Endoftalmitis (ontsteking van binnenste van oog)27-03-2024 03:03:14
9. Dacryocystitis (ontsteking van traanzak)27-03-2024 03:03:41
10. Iritis27-03-2024 03:03:09
11. Iridocyclitis (uveitis anterior)26-03-2024 06:03:43
12. Droge lucht en oogproblemen23-03-2024 05:03:09
13. Verhoogde alertheid bij blinden en slechtzienden21-03-2024 07:03:19
14. Aanpassingsstoornissen bij personen met een visuele handicap16-03-2024 08:03:41
15. Vitaminen en ooggezondheid13-03-2024 07:03:10
16. Oogproblemen bij het Chronisch Vermoeidheidssyndroom (CVS)12-03-2024 12:03:22
17. Tranende / Waterige ogen08-03-2024 08:03:44
18. Oogafscheiding07-03-2024 06:03:38
19. Oogallergie06-03-2024 04:03:47
20. Gezwollen ogen en oogleden05-03-2024 08:03:08
21. Brandende ogen04-03-2024 06:03:39
22. Oogwrijven28-02-2024 03:02:01
23. Rode ogen27-02-2024 07:02:01
24. Acupunctuur voor de ogen26-02-2024 04:02:00
25. Slechtziend: Tips bij plotselinge misselijkheid door fel licht24-02-2024 05:02:38
26. Problemen met het zien van details24-02-2024 01:02:17
27. Ectropion (onderste ooglid draait naar buiten)20-02-2024 01:02:26
28. Waarom mag je niet met je ogen in de zon kijken?20-02-2024 08:02:50
29. Jeukende ogen19-02-2024 02:02:04
30. Visuele cortex in hersenen: Verwerken van visuele informatie19-02-2024 02:02:12
31. Oogproblemen bij Multiple Sclerose (MS)19-02-2024 06:02:50
32. Wisselend zicht bij slechtzienden19-02-2024 05:02:16
33. Kunnen blinden en slechtzienden lijden aan reisziekte?09-01-2024 07:01:22
34. Kunnen blinden en slechtzienden ook claustrofobie hebben?14-12-2023 07:12:22
35. Posttraumatische stressstoornis (PTSS) bij blinden en slechtzienden09-12-2023 03:12:00
36. Automutilatie (zelfverwonding) bij blinden en slechtzienden09-12-2023 02:12:54
37. Vervormd zien (metamorfopsie)19-11-2023 07:11:22
38. Maculagat18-11-2023 04:11:07
39. Iris (regenboogvlies): Aandoeningen en problemen13-11-2023 06:11:03
40. Oogzenuw (opticus nervus): Aandoeningen en problemen11-11-2023 04:11:00
41. Oogbindvlies (conjunctiva): Aandoeningen en problemen11-11-2023 02:11:17
42. Ooglid / Oogleden: Aandoeningen en problemen11-11-2023 01:11:24
43. Netvlies (retina): Aandoeningen en problemen11-11-2023 08:11:22
44. Wetenschappelijke onderzoeken die blinden weer willen doen zien06-11-2023 07:11:28
45. Foropter: Instrument voor oogonderzoeken en bepalen van oogcorrectie04-11-2023 05:11:50
46. Pterygium04-11-2023 03:11:56
47. Pinguecula04-11-2023 03:11:33
48. Trachoom04-11-2023 03:11:05
49. Premature retinopathie04-11-2023 03:11:22
50. Trichiasis04-11-2023 03:11:44
51. Subconjunctivale bloeding04-11-2023 03:11:02
52. Hoornvlieslittekens04-11-2023 03:11:11
53. Scleritis04-11-2023 03:11:46
54. Oogziekte van Graves04-11-2023 03:11:21
55. De invloed van hydratatie op de ooggezondheid03-11-2023 03:11:38
56. Oogontsteking02-11-2023 02:11:48
57. Oogzenuwontsteking02-11-2023 02:11:32
58. Oogkasontsteking (orbitale cellulitis)02-11-2023 01:11:01
59. Nachtblindheid01-11-2023 01:11:32
60. Hormonale veranderingen en oogproblemen01-11-2023 12:11:06
61. Oogirritatie01-11-2023 07:11:00
62. Ooginfarct01-11-2023 07:11:35
63. Oftalmoplegie (verzwakte of verlamde oogspieren)01-11-2023 07:11:51
64. Oculaire toxoplasmose01-11-2023 07:11:44
65. Meibomitis29-10-2023 08:10:19
66. Hoornvlies: Aandoeningen en problemen met de cornea29-10-2023 03:10:09
67. Ziekte van Coats29-10-2023 02:10:31
68. Lagoftalmie (niet kunnen knipperen of ogen niet volledig kunnen sluiten)29-10-2023 02:10:45
69. Macula-oedeem29-10-2023 02:10:30
70. Maculapucker29-10-2023 02:10:20
71. Kleurenblindheid29-10-2023 02:10:30
72. Keratitis (hoornvliesontsteking)27-10-2023 01:10:02
73. Coördinatieproblemen bij blinden en slechtzienden26-10-2023 02:10:47
74. Duizeligheid bij blinden en slechtzienden26-10-2023 07:10:21
75. Hypertensieve retinopathie25-10-2023 05:10:59
76. Herpes in het oog (oculaire herpes, oogherpes)25-10-2023 05:10:43
77. Gordelroos in het oog25-10-2023 05:10:07
78. Hoornvlieszweer25-10-2023 05:10:14
79. Hoornvliestroebelingen25-10-2023 05:10:27
80. Paniekaanvallen bij blinden en slechtzienden25-10-2023 05:10:15
81. Ziekenhuisinfecties die de ogen kunnen aantasten24-10-2023 11:10:48
82. Invloed van airconditioning op de ooggezondheid24-10-2023 11:10:57
83. Hart- en vaataandoeningen bij blinden en slechtzienden24-10-2023 05:10:17
84. Fluoresceïnekleuring van het oog: Diagnostische hulpmiddel voor oogaandoeningen24-10-2023 05:10:22
85. Ooginfecties23-10-2023 05:10:46
86. Eenzaamheid bij blinden en slechtzienden23-10-2023 03:10:04
87. Hordeolum (strontje): Ooginfectie23-10-2023 07:10:57
88. Hoornvliesletsels23-10-2023 07:10:30
89. Usher-syndroom23-10-2023 07:10:04
90. Hemianopsie: Verlies van gezichtsveld in één of beide ogen23-10-2023 07:10:14
91. Invloed van melatonine op blinden21-10-2023 01:10:58
92. Leber Congenitale Amaurose21-10-2023 11:10:18
93. Sneeuwblindheid21-10-2023 11:10:37
94. Retinoblastoom (netvlieskanker)21-10-2023 11:10:23
95. Oogkanker21-10-2023 11:10:08
96. Halo’s en lichtverblinding21-10-2023 11:10:36
97. Hoornvliesdystrofie21-10-2023 11:10:59
98. Hand- en polsklachten bij blinden en slechtzienden20-10-2023 03:10:08
99. Keratoconus (kegelvormig en dunner hoornvlies)20-10-2023 11:10:46
100. Scotomen (blinde vlekken in gezichtsveld)20-10-2023 11:10:27
101. Ptosis (ptose): Afhangend ooglid20-10-2023 11:10:25
102. Visual snow syndrome20-10-2023 11:10:57
103. Uveïtis20-10-2023 11:10:13
104. Lichttherapie bij blinden als behandeling voor melatoninetekort19-10-2023 05:10:29
105. Scleralenzen: Behandeling van verschillende oogproblemen19-10-2023 04:10:22
106. Scheelzien (strabisme, strabismus)19-10-2023 07:10:52
107. Vaak voorkomende oogproblemen en oogziekten bij kinderen19-10-2023 06:10:44
108. Leber Erfelijke Optische Neuropathie (LHON)18-10-2023 11:10:30
109. Verziendheid (hypermetropie)18-10-2023 07:10:02
110. Droge ogen17-10-2023 05:10:51
111. Kunsttranen17-10-2023 04:10:05
112. Schouderpijn en schouderklachten bij blinden en slechtzienden16-10-2023 10:10:08
113. Rugpijn en rugklachten bij blinden en slechtzienden16-10-2023 07:10:02
114. Nystagmus (onwillekeurige, ritmische oogbewegingen)16-10-2023 06:10:24
115. Binoculair onderzoek: Onderzoek van samenwerking tussen de ogen14-10-2023 06:10:22
116. MRI-scan van de ogen: Gedetailleerde beelden van ogen en omliggende structuren14-10-2023 06:10:46
117. Lichtgevoeligheidstest: Onderzoeken van oogreacties op licht14-10-2023 06:10:06
118. Biopsie van het oog: Weefsel uit oog verwijderen en onderzoeken14-10-2023 06:10:56
119. Traanfilmonderzoek13-10-2023 06:10:57
120. Spleetlamponderzoek (biomicroscopie)13-10-2023 06:10:03
121. Refractie-onderzoek (oogmeting)13-10-2023 05:10:32
122. Pupilverwijding (pupildilatatie): Pupil vergroten (meestal via oogdruppels)13-10-2023 05:10:18
123. Pachymetrie van het hoornvlies: Dikte van hoornvlies meten13-10-2023 05:10:22
124. Oogspierfunctietest: Bewegingen van oogspieren beoordelen13-10-2023 05:10:33
125. Oogdrukmeting (tonometrie)13-10-2023 05:10:33
126. Oogechografie: Gedetailleerde blik op de oogstructuren13-10-2023 05:10:44
127. Oftalmoscopie (fundoscopie): Diepgaand onderzoek van het oog13-10-2023 05:10:47
128. OCT-angiografie: Beeldvorming van oogbloedvaten zonder kleurstoffen13-10-2023 05:10:10
129. Netvliesonderzoek: Afwijkingen of problemen in netvlies opsporen13-10-2023 05:10:02
130. Kleurentest: Beoordeling van kleurenzicht13-10-2023 04:10:08
131. Gonioscopie: Beoordeling van de ooghoek13-10-2023 04:10:16
132. Fundusfotografie: Gedetailleerde beelden van achterste deel van het oog13-10-2023 04:10:50
133. Fluoresceïne-angiografie: Onderzoek van netvliesbloedvaten met kleurstof13-10-2023 04:10:33
134. Elektrofysiologische oogonderzoeken: Elektrische evaluatie van de gezondheid van het oog13-10-2023 04:10:44
135. CT-scan van de ogen en oogkas: Gedetailleerde beeldvorming13-10-2023 03:10:58
136. Corneatopografie: Gedetailleerde meting van het hoornvlies13-10-2023 03:10:53
137. Contrastgevoeligheidstest: Oogonderzoek om contrastvermogen te onderzoeken13-10-2023 03:10:33
138. Biometrie: Oogonderzoek om nauwkeurige oogmetingen te krijgen13-10-2023 03:10:08
139. Oogzalven: Soorten, gebruik, tips en hulpmiddelen13-10-2023 06:10:58
140. Netvliesloslating09-10-2023 01:10:45
141. Onzekerheid bij blinden en slechtzienden08-10-2023 01:10:17
142. Abnormale hoofdpositie bij oogproblemen08-10-2023 01:10:21
143. Spierstijfheid, spierpijn en spierspanning bij blinden en slechtzienden08-10-2023 12:10:57
144. Nekpijn bij blinden en slechtzienden08-10-2023 12:10:36
145. Burn-out bij blinden en slechtzienden08-10-2023 07:10:34
146. Ziekte van Stargardt (juveniele maculadegeneratie)07-10-2023 01:10:25
147. Glasvochtbloeding07-10-2023 11:10:22
148. Fotopsie: (Licht)flitsen of flikkeringen in gezichtsveld zien07-10-2023 06:10:46
149. Floaters (mouches volantes): Zwevende deeltjes in gezichtsveld07-10-2023 05:10:04
150. Psychische oorzaken van tijdelijke of permanente slechtziendheid en blindheid05-10-2023 05:10:55
151. Pupilgrootte: Miosis (abnormaal vernauwde pupillen) en mydriasis (abnormaal verwijde pupillen)05-10-2023 06:10:56
152. Retinitis pigmentosa (RP)04-10-2023 04:10:18
153. Vragen stellen aan je oogarts04-10-2023 01:10:21
154. Zeer slechtziend en naar de oogarts blijven gaan04-10-2023 12:10:50
155. Gezichtsveld en gezichtsveldonderzoek03-10-2023 04:10:30
156. Gevoelens van verlies bij blinden en slechtzienden02-10-2023 05:10:25
157. Mentale impact van ernstige oogproblemen bij blinden en slechtzienden02-10-2023 02:10:33
158. Hoofdpijn bij blinden en slechtzienden02-10-2023 05:10:58
159. Exoftalmie (proptosis) (abnormaal uitpuilende ogen)30-09-2023 02:09:01
160. Episcleritis30-09-2023 02:09:22
161. Entropion (onderste ooglid draait naar binnen)30-09-2023 02:09:29
162. Diplopie (dubbelzien)30-09-2023 02:09:56
163. Dacryostenose30-09-2023 02:09:24
164. Visuele hallucinaties30-09-2023 10:09:48
165. Drugsverslaving en medicatiemisbruik: Effecten op de ogen en ooggezondheid30-09-2023 07:09:24
166. De invloed van het gebruik van medicatie op de ogen en ooggezondheid30-09-2023 06:09:31
167. Body Integrity Identity Disorder (BIID): Verlangen om blind te zijn29-09-2023 01:09:30
168. Omgaan met (constante) veranderende en/of bevende beelden in gezichtsvermogen29-09-2023 11:09:46
169. Kunnen blinden en slechtzienden hoogtevrees hebben?29-09-2023 07:09:20
170. Weer (iets) kunnen zien na tijdelijk of permanent blind of slechtziend te zijn geweest29-09-2023 07:09:14
171. Cytomegalovirus (CMV) retinitis28-09-2023 04:09:49
172. Convergentie-insufficiëntie28-09-2023 04:09:41
173. Conjunctivitis (oogbindvliesontsteking)28-09-2023 04:09:14
174. Computer Vision Syndrome28-09-2023 04:09:01
175. Coloboom28-09-2023 04:09:55
176. Chalazion (gerstekorrel aan ooglid)28-09-2023 04:09:25
177. Cerebrale Visuele Inperking (CVI)28-09-2023 04:09:04
178. Centrale sereuze retinopathie28-09-2023 04:09:08
179. Cat Eye Syndroom28-09-2023 04:09:30
180. ADOA (autosomale dominante optische atrofie)28-09-2023 04:09:50
181. Bradyopsie28-09-2023 04:09:00
182. Blefarospasme (overmatig oogknipperen)28-09-2023 04:09:28
183. Blefaritis28-09-2023 04:09:49
184. Birdshot Chorioretinopathie28-09-2023 04:09:19
185. Bijziendheid (myopie)28-09-2023 04:09:46
186. Astigmatisme28-09-2023 04:09:18
187. Vermoeide ogen (oogvermoeidheid)28-09-2023 04:09:47
188. Anoftalmie28-09-2023 04:09:15
189. Anisocorie28-09-2023 04:09:45
190. Aniridie28-09-2023 04:09:43
191. Geen dieptezicht hebben27-09-2023 07:09:19
192. De impact van luchtvervuiling op de ogen en ooggezondheid26-09-2023 07:09:31
193. De impact van UV-blootstelling op de ogen26-09-2023 06:09:55
194. Mineralen en ooggezondheid24-09-2023 03:09:18
195. Voedingsvezels en ooggezondheid24-09-2023 01:09:24
196. Antioxidantrijke voedingsmiddelen en ooggezondheid24-09-2023 01:09:48
197. Bessen en ooggezondheid24-09-2023 01:09:50
198. Luteïne en zeaxanthine voor ooggezondheid24-09-2023 01:09:18
199. Zink en ooggezondheid24-09-2023 01:09:53
200. Omega-3 vetzuren en ooggezondheid24-09-2023 01:09:04

Laatst bijgewerkt op 1 april 2024 – 14:11