Hoornvliesletsels

Inhoudsopgave

Prevalentie van een hoornvliesletsel

Een hoornvliesletsel, een aandoening die het doorzichtige voorste deel van het oog aantast, is wereldwijd een belangrijk gezondheidsprobleem. Het kan variëren van mild tot ernstig en kan tal van oorzaken hebben, waaronder ongevallen, letsel door vreemde voorwerpen, chirurgische ingrepen en ooginfecties.

België

In België is een hoornvliesletsel een relatief veelvoorkomende aandoening. De exacte prevalentie varieert en kan afhankelijk zijn van factoren zoals de bevolkingsgrootte, de mate van industrialisatie en de prevalentie van risicofactoren zoals het dragen van contactlenzen, beroepen met verhoogd risico en de mate van deelneming aan sportactiviteiten waar letsel kan optreden.

Hoornvliesletsel kan optreden bij alle leeftijdsgroepen, van kinderen tot ouderen, en kan variëren van oppervlakkige schaafwonden tot diepere verwondingen die medische ingrepen vereisen. Sportgerelateerde letsels, ongelukken tijdens het klussen of tuinieren, en ooginfecties zijn enkele van de veelvoorkomende oorzaken van een hoornvliesletsel in België.

Nederland

In Nederland is een hoornvliesletsel eveneens een gezondheidsprobleem dat aandacht verdient. De prevalentie van een hoornvliesletsel in Nederland kan vergelijkbaar zijn met die in België, waarbij vergelijkbare risicofactoren een rol spelen. Nederland heeft een goed ontwikkeld gezondheidszorgsysteem met geavanceerde oogheelkundige zorgvoorzieningen.

Oorzaken van hoornvliesletsels

Hoornvliesletsels, die variëren van lichte beschadigingen tot ernstige verwondingen aan het transparante voorste deel van het oog, worden beïnvloed door diverse oorzaken en risicofactoren. Begrip van deze elementen is van cruciaal belang om preventieve maatregelen te nemen en doeltreffende behandelingen te ontwikkelen. Hieronder worden enkele belangrijke oorzaken en risicofactoren van hoornvliesletsels besproken.

Traumatische letsels

Traumatische letsels zijn een van de voornaamste oorzaken van hoornvliesletsels en kunnen voortkomen uit verschillende bronnen, zoals:

  • Oogletsels: Ongevallen waarbij voorwerpen zoals stofdeeltjes, houtsplinters, metaalfragmenten of glas in het oog terechtkomen, kunnen het hoornvlies beschadigen.
  • Sportblessures: Sporten met een verhoogd risico op oogletsel, zoals hockey, honkbal, tennis en vechtsporten, kunnen leiden tot directe impact of contact met sportuitrusting.
  • Verkeersongevallen: Auto-ongevallen kunnen leiden tot oogletsel, vooral bij activering van airbags.
  • Arbeidsgerelateerde letsels: Bepaalde beroepen met verhoogde blootstelling aan gevaarlijke materialen brengen risico’s met zich mee voor een oogletsel.

Chirurgische complicaties

Hoewel oogchirurgie meestal succesvol is, kunnen complicaties optreden die leiden tot hoornvliesletsels. Dit geldt vooral voor chirurgische ingrepen zoals hoornvliestransplantatie, cataractoperaties en refractieve chirurgie, zoals LASIK. Hoewel het risico op hoornvliesletsels over het algemeen laag is, is het belangrijk dat personen zich bewust zijn van mogelijke risico’s en zorgvuldig geïnformeerd worden voordat ze beslissen tot een oogoperatie.

Infecties

Hoornvliesletsels kunnen ook ontstaan als gevolg van ooginfecties, vooral als deze niet tijdig worden behandeld. Bacteriële, virale of schimmelinfecties kunnen zich verspreiden naar het hoornvlies, met littekenvorming en schade aan het oogoppervlak als gevolg.

Risicofactoren van letsel aan hoornvlies

Verschillende risicofactoren verhogen de kans op hoornvliesletsels, waaronder:

  • Contactlensgebruik: Personen die contactlenzen dragen, vooral wanneer ze geen goede hygiënepraktijken volgen, lopen een verhoogd risico op ooginfecties en traumatische letsels aan het hoornvlies.
  • Oogwrijven: Onjuist of overmatig wrijven in de ogen kan het hoornvlies beschadigen.
  • Ongecorrigeerde zichtproblemen: Een bril of contactlenzen met de verkeerde sterkte kan het risico op een oogletsel vergroten, aangezien personen mogelijk niet goed kunnen zien.
  • Blootstelling aan gevaarlijke omgevingen: Personen die werken in omgevingen met stof, chemicaliën of schadelijke deeltjes lopen een verhoogd risico op hoornvliesletsels.
  • Oogaandoeningen: Sommige oogaandoeningen, zoals droge ogen of hoornvliesdystrofieën, kunnen het hoornvlies vatbaarder maken voor letsel.
  • Leeftijd: Kinderen en ouderen lopen mogelijk een groter risico op hoornvliesletsels vanwege hun levensstijl en de kwetsbaarheid van het oogweefsel op die leeftijden.

Erfelijkheid van hoornvliesletsels

Hoornvliesletsels kunnen verschillende oorzaken hebben, zoals traumatische verwondingen en ooginfecties, en worden meestal als verworven aandoeningen beschouwd. Echter, in sommige gevallen kan erfelijkheid een rol spelen bij het verhoogde risico op hoornvliesletsels. Deze erfelijke aandoeningen kunnen leiden tot een verzwakking van het hoornvliesweefsel en een grotere gevoeligheid voor letsel. Hieronder verkennen we de erfelijkheid van hoornvliesletsels en de relevante genetische factoren.

Erfelijke hoornvliesaandoeningen

Hoornvliesaandoeningen die genetisch van aard zijn, kunnen de structuur en het vermogen van het hoornvlies om te regenereren beïnvloeden. Een voorbeeld van een dergelijke aandoening is keratoconus, waarbij het hoornvlies dunner en conischer wordt, wat de stabiliteit van het oog aantast. Deze aandoening kan in sommige families voorkomen en kan worden doorgegeven van ouder op kind.

Een andere erfelijke aandoening is hoornvliesystrofie, waarbij abnormale opeenhopingen van eiwitten in het hoornvlies optreden. Hoornvliesdystrofieën kunnen de helderheid en het functioneren van het hoornvlies aantasten en zijn vaak het gevolg van genetische mutaties.

Genetische risicofactoren

Hoewel niet alle hoornvliesletsels direct erfelijk zijn, kunnen genetische factoren nog steeds een rol spelen in het bepalen van het risico op deze aandoeningen. Sommige mensen kunnen genetische aanleg hebben voor zwakker hoornvliesweefsel, waardoor ze vatbaarder zijn voor traumatische hoornvliesletsels.

Onderzoek heeft bijvoorbeeld aangetoond dat sommige genetische varianten in verband worden gebracht met een verhoogd risico op keratoconus. Dit suggereert dat genetische factoren de gevoeligheid voor hoornvliesveranderingen kunnen beïnvloeden, zelfs als de aandoening niet strikt erfelijk is.

Soorten hoornvliesletsels

Hoornvliesletsels kunnen variëren in ernst, vorm en oorzaak. Ze kunnen het gevolg zijn van verschillende situaties en worden vaak ingedeeld op basis van hun kenmerken en de impact die ze hebben op het oog.

Oppervlakkige hoornvliesletsels

Oppervlakkige hoornvliesletsels tasten meestal alleen de bovenste lagen van het hoornvlies aan, zoals het epitheel. Deze letsels kunnen variëren van kleine schaafwonden tot meer uitgebreide beschadigingen. Ze worden vaak veroorzaakt door traumatische letsels, zoals het in het oog krijgen van stof, zandkorrels of chemicaliën. Oppervlakkige hoornvliesletsels kunnen pijnlijk zijn en leiden tot symptomen zoals tranen, lichtgevoeligheid en wazig zicht. Meestal genezen deze letsels met de juiste behandeling zonder blijvende schade.

Wazig beeld van een kantoorinterieur

Wazig beeld van een kantoorinterieur

Diepe hoornvliesletsels

Diepe hoornvliesletsels dringen dieper door in het hoornvliesweefsel en kunnen aanzienlijk ernstiger zijn dan oppervlakkige letsels. Ze worden meestal veroorzaakt door scherpe of penetrerende voorwerpen, zoals metaalsplinters, glas of zelfs messen. Diepe hoornvliesletsels kunnen leiden tot ernstige pijn, bloedingen, wazig zicht en veranderingen in de oogdruk. Het is cruciaal om onmiddellijk medische hulp te zoeken bij vermoedelijke diepe hoornvliesletsels, omdat ze het risico op blijvende schade aan het oog vergroten.

Infectieuze hoornvliesletsels

Infectieuze hoornvliesletsels worden veroorzaakt door bacteriën, virussen of schimmels die het hoornvlies binnendringen en infecties veroorzaken. Deze letsels kunnen variëren van oppervlakkige infecties, zoals bacteriële keratitis, tot diepere infecties die het hoornvliesweefsel ernstig kunnen beschadigen. Symptomen van infectieuze hoornvliesletsels omvatten roodheid, pijn, overmatige afscheiding, wazig zicht en soms zweervorming. Een vroegtijdige diagnose en behandeling zijn van cruciaal belang om permanente schade en verlies van zicht te voorkomen.

Traumatische hoornvliesletsels

Traumatische hoornvliesletsels ontstaan als gevolg van externe krachten of verwondingen. Deze letsels kunnen een breed scala aan oorzaken hebben, waaronder ongevallen, sportblessures, operaties of contact met schadelijke stoffen. De ernst van traumatische hoornvliesletsels varieert en kan variëren van kleine schrammen tot diepe penetrerende wonden. De symptomen omvatten pijn, tranen, fotofobie (lichtgevoeligheid), vreemd lichaamssensatie en wazig zicht.

Neurotrofe hoornvliesletsels

Neurotrofe hoornvliesletsels treden op wanneer er een onderliggend neurologisch probleem is dat de normale zenuwfunctie in het hoornvlies aantast. Deze letsels kunnen resulteren in een verminderde gevoeligheid van het hoornvlies, wat leidt tot verlies van beschermende reflexen, zoals knipperen, en een verhoogd risico op traumatische schade. Neurotrofe hoornvliesletsels zijn vaak geassocieerd met neurologische aandoeningen zoals aangezichtsverlamming, diabetes en herpes zoster (gordelroos).

Symptomen

Pijn en ongemak

Een van de meest voorkomende symptomen van een hoornvliesletsel is pijn en ongemak. Het hoornvlies is zeer gevoelig en als het beschadigd raakt, kan dit leiden tot intense pijn die varieert van een brandend gevoel tot scherpe steken. De ernst van de pijn hangt af van de diepte en de aard van het letsel.

Roodheid van het oog

Hoornvliesletsels gaan vaak gepaard met roodheid van het oog. Dit rood worden is het gevolg van de ontstekingsreactie van het oog op het letsel en kan variëren in ernst, afhankelijk van de mate van ontsteking.

Tranen en waterige ogen

Personen met een hoornvliesletsel kunnen overmatig tranen en waterige ogen ervaren. Dit is een beschermende reactie van het oog om het hoornvlies te spoelen en te beschermen tegen verdere schade.

Fotofobie (lichtgevoeligheid)

Lichtgevoeligheid, of fotofobie, is een ander veelvoorkomend symptoom van hoornvliesletsels. Personen kunnen pijnlijke gevoeligheid ervaren voor zelfs zwak licht, wat hen kan dwingen hun ogen dicht te knijpen of te vermijden in fel licht te kijken.

Wazig zicht

Hoornvliesletsels kunnen leiden tot wazig zicht. Dit kan variëren van lichte vervaging tot ernstige visuele verstoring, afhankelijk van de locatie en de grootte van het letsel.

Wazig beeld van een kantoorinterieur

Wazig beeld van een kantoorinterieur

Gevoel van iets vreemd in het oog

Personen met een hoornvliesletsel kunnen het gevoel hebben dat er iets vreemd in hun oog zit. Dit kan leiden tot constant wrijven van het oog in een poging om de irritatie te verlichten.

Zweervorming

Diepere hoornvliesletsels kunnen leiden tot de vorming van zweren op het hoornvliesoppervlak. Deze zweren kunnen pijnlijk zijn en leiden tot verdere complicaties als ze niet tijdig worden behandeld.

Overmatige oogafscheiding

Hoornvliesletsels kunnen gepaard gaan met overmatige oogafscheiding, wat kan variëren van slijmerig tot etterig, afhankelijk van de aanwezigheid van infectie.

Veranderde oogdruk

Diepe hoornvliesletsels kunnen de normale oogdruk aantasten en leiden tot verhoogde intraoculaire druk, wat ernstige oogpijn kan veroorzaken.

Verminderde gezichtsscherpte

Hoornvliesletsels kunnen leiden tot een aanzienlijke afname van de gezichtsscherpte. Personen kunnen objecten vervormd zien en hebben moeite met scherpstellen.

Lichamelijke gevolgen

Verminderd zicht

Een van de meest voor de hand liggende lichamelijke gevolgen van een hoornvliesletsel is een verminderd zicht. Afhankelijk van de grootte en de diepte van het letsel kan dit variëren van lichte wazigheid tot ernstig verlies van gezichtsscherpte. In sommige gevallen kan het zicht zelfs tijdelijk of permanent verminderd zijn.

Littekenvorming

Hoornvliesletsels kunnen littekenvorming veroorzaken op het hoornvliesoppervlak. Littekens kunnen het licht dat het oog binnendringt verstoren en leiden tot een permanente visuele beperking. De grootte en locatie van littekens beïnvloeden de ernst van het zichtverlies.

Infectie

Hoornvliesletsels, vooral diepe of open wonden, vormen een toegangspoort voor bacteriën, virussen en schimmels om het oog binnen te dringen. Dit kan leiden tot ooginfecties, die ernstige gevolgen kunnen hebben voor het hoornvlies en het omliggende weefsel. Onbehandelde infecties kunnen leiden tot verdere schade en verslechtering van het zicht.

Hoornvliesulcer

Diepe hoornvliesletsels kunnen resulteren in de vorming van hoornvlieszweren. Een hoornvliesulcer is een open wond op het hoornvliesoppervlak en kan zeer pijnlijk zijn. Deze zweren kunnen het risico op ernstige infectie en littekenvorming verhogen.

Verhoogde oogdruk

Bepaalde hoornvliesletsels kunnen leiden tot veranderingen in de oogdruk. Een verhoogde oogdruk kan pijn en ongemak veroorzaken en is geassocieerd met bepaalde vormen van glaucoom.

Beeld van wat een persoon met glaucoom zou kunnen zien

Beeld van wat een persoon met glaucoom zou kunnen zien

Risico op blindheid

Hoewel de meeste hoornvliesletsels met de juiste behandeling kunnen worden beheerd en genezen, bestaat er altijd een risico op blijvende schade en zelfs blindheid bij ernstige letsels. Dit benadrukt het belang van een snelle diagnose en behandeling.

Psychische gevolgen

Angst en stress

Een hoornvliesletsel kan leiden tot acute angst en stress bij personen. Het plotselinge verlies van zicht of het gevoel van onzekerheid over de ernst van het letsel kan overweldigend zijn. Dit kan leiden tot slapeloosheid, rusteloosheid en andere symptomen van angst.

Depressie

Personen met hoornvliesletsels lopen een verhoogd risico op een depressie. De aanpassing aan het verlies van zicht of het omgaan met de mogelijke gevolgen van een ernstig letsel kan leiden tot gevoelens van neerslachtigheid, verdriet en hopeloosheid.

Verminderd zelfbeeld

Hoornvliesletsels kunnen het zelfbeeld van personen aantasten. Het gevoel van afhankelijkheid van anderen en het verlies van onafhankelijkheid kan een negatieve invloed hebben op het zelfbeeld van een persoon.

Sociaal isolement

Personen met hoornvliesletsels kunnen zich sociaal geïsoleerd voelen. Ze kunnen aarzelen om deel te nemen aan activiteiten die ze voorheen genoten en kunnen zich terugtrekken uit sociale interacties. Dit kan leiden tot gevoelens van eenzaamheid.

Problemen met het uitvoeren van dagelijkse taken

Omgaan met hoornvliesletsels kan problemen opleveren bij het uitvoeren van dagelijkse taken, zoals lezen, schrijven, koken en zich verplaatsen. Deze moeilijkheden kunnen frustratie en stress veroorzaken.

Hulpbehoevendheid

Afhankelijk van de ernst van het hoornvliesletsel, kunnen personen tijdelijke of permanente hulp nodig hebben bij de dagelijkse activiteiten. Dit gevoel van afhankelijkheid kan psychologische stress veroorzaken.

Verlies van zelfvertrouwen

Personen met hoornvliesletsels kunnen hun zelfvertrouwen verliezen. Het gevoel van niet voor zichzelf kunnen zorgen of onafhankelijk te kunnen functioneren, kan het zelfvertrouwen aantasten.

Kwaliteit van leven

De psychische gevolgen van hoornvliesletsels kunnen de algehele kwaliteit van leven verminderen. Personen kunnen mogelijk niet genieten van activiteiten die ze voorheen waardeerden en kunnen zich beperkt voelen in hun mogelijkheden.

Hulp en ondersteuning

Het is van vitaal belang dat personen met hoornvliesletsels psychologische hulp en ondersteuning ontvangen. Professionele therapeuten kunnen helpen bij het omgaan met angst, een depressie en andere psychische gevolgen. Daarnaast kan het hebben van een ondersteunend netwerk van partner, familie en vrienden cruciaal zijn voor het herstelproces.

Steun gevende handen

Steun gevende handen

Diagnose en (Oog)onderzoeken

Anamnese en symptoomevaluatie

Bij de diagnose van een hoornvliesletsel begint het proces vaak met een uitgebreide anamnese en evaluatie van de symptomen. De arts of oogarts zal met de persoon praten om de omstandigheden rond het letsel te begrijpen, evenals de ervaren symptomen, zoals pijn, roodheid, wazig zicht en lichtgevoeligheid.

Externe oogonderzoeken

Een visueel onderzoek van het externe oog is een belangrijk onderdeel van de diagnose. Dit omvat het beoordelen van de oogleden, de conjunctiva (het slijmvlies dat het oogwit bedekt), en de oogbol zelf. Eventuele tekenen van een letsel, ontsteking, of infectie kunnen worden waargenomen.

Fluoresceïnekleuring

Een fluoresceïnekleuring is een veelgebruikte techniek om hoornvliesletsels op te sporen. Een speciale kleurstof genaamd fluoresceïne wordt op het oog aangebracht. Onder ultraviolet licht zal beschadigd hoornvliesweefsel de kleurstof absorberen en oplichten, waardoor het letsel gemakkelijk zichtbaar wordt.

Spleetlamponderzoek

Een spleetlamp is een instrument dat wordt gebruikt door oogartsen om het oog in detail te onderzoeken. Het maakt gebruik van een smalle, gerichte bundel licht om het hoornvlies, de iris, de lens en andere structuren in het oog te analyseren. Dit onderzoek kan helpen bij het identificeren van hoornvliesletsels en het beoordelen van hun diepte en omvang.

Gezichtsscherptemeting

Een gezichtsscherpte test is essentieel om de mate van visueel verlies te bepalen bij een hoornvliesletsel. Personen worden gevraagd om letters of afbeeldingen vanaf een bepaalde afstand te lezen, en de resultaten worden uitgedrukt in een fractionele notatie, zoals 20/20, waarbij 20/20 normaal gezichtsvermogen aangeeft.

Snellen-letterkaart om de gezichtsscherpte mee te meten

Snellen-letterkaart om de gezichtsscherpte mee te meten

Oogdrukmeting

Sommige hoornvliesletsels kunnen veranderingen in de oogdruk veroorzaken, wat kan bijdragen aan oogpijn en ongemak. Het meten van de oogdruk met behulp van tonometrie kan de arts helpen om de algehele gezondheid van het oog te beoordelen.

Hoornvliespachymetrie

Een hoornvliespachymetrie is een techniek om de dikte van het hoornvlies te meten. Dit kan nuttig zijn om de ernst van een hoornvliesletsel te bepalen, vooral als er verdenking bestaat op diepe letsels die invloed kunnen hebben op het binnenste hoornvliesweefsel.

Beeldvorming

In sommige gevallen kan beeldvorming zoals optische coherentietomografie (OCT) worden gebruikt om gedetailleerde beelden van het hoornvlies te verkrijgen. Dit kan helpen bij het beoordelen van de diepte en omvang van het letsel.

Behandelingen van hoornvliesletsels

Medische behandeling

  • Oogdruppels en oogzalf: Voor oppervlakkige hoornvliesletsels worden vaak oogdruppels en zalf met antibiotica voorgeschreven om het risico op infectie te verminderen. Deze medicijnen bevorderen ook het herstel van het hoornvlies.
  • Pijnbestrijding: Bij pijnlijke hoornvliesletsels kan pijnmedicatie worden voorgeschreven om ongemak te verminderen.
  • Bandage contactlens: Soms wordt een bandage contactlens geplaatst om het hoornvlies te beschermen en te ondersteunen bij het genezingsproces. Deze lens fungeert als een beschermende barrière en bevordert het comfort.
  • Hechtingen of chirurgie: Diepere of ernstige hoornvliesletsels kunnen chirurgische ingrepen vereisen, zoals het hechten van het hoornvlies of hoornvliestransplantatie. Deze procedures worden uitgevoerd om het hoornvliesweefsel te herstellen.
  • Amniotic Membrane Transplant: In sommige gevallen kan een amnionmembraantransplantatie worden overwogen. Dit omvat het gebruik van een speciaal membraan afkomstig van de placenta om het hoornvlies te genezen en ontstekingen te verminderen.
Toediening van oogdruppels bij persoon

Toediening van oogdruppels bij persoon

Psychische behandeling

Hoewel het belang van medische behandeling duidelijk is, mag de psychische gezondheid van personen met hoornvliesletsels niet over het hoofd worden gezien. De volgende psychische behandelingen kunnen worden aangeboden:

  • Counseling en Psychotherapie: Personen met hoornvliesletsels kunnen profiteren van counseling en psychotherapie om de psychologische impact van hun letsel aan te pakken. Therapeuten kunnen helpen bij het omgaan met angst, een depressie en het aanpassen aan veranderingen in het dagelijks leven.
  • Steungroepen: Deelname aan steungroepen voor personen met hoornvliesletsels kan nuttig zijn. Dit biedt de kans om ervaringen te delen, advies te krijgen van anderen in vergelijkbare situaties en een gevoel van verbinding op te bouwen.
  • Revalidatie (BE en NL): Psychische revalidatieprogramma’s kunnen helpen bij het ontwikkelen van copingmechanismen en het herwinnen van zelfvertrouwen na een hoornvliesletsel.

Prognose van hoornvliesletsels

Oppervlakkige letsels

Oppervlakkige hoornvliesletsels, zoals schaafwonden of kleine krassen, hebben over het algemeen een gunstige prognose. Met de juiste medische behandeling, zoals het toedienen van antibiotica en regelmatige controles, genezen deze letsels meestal zonder blijvende gevolgen. Personen kunnen volledig herstellen en hun normale zicht behouden.

Diepere letsels

Diepere hoornvliesletsels, vooral diegene die het binnenste hoornvliesweefsel aantasten, hebben een complexere prognose. De ernst van het letsel en de diepte ervan zijn cruciaal bij het beoordelen van de uitkomst. Chirurgische ingrepen, zoals hoornvliestransplantatie, kunnen noodzakelijk zijn om het hoornvlies te herstellen. De prognose hangt af van het succes van de operatie en de mogelijkheid om het zicht te herstellen.

Littekenvorming

Hoornvliesletsels kunnen littekenvorming veroorzaken, vooral wanneer ze niet op tijd worden behandeld of diep zijn. Littekenweefsel kan het zicht belemmeren en de visuele helderheid verminderen. In sommige gevallen kan visuele correctie met een bril of contactlenzen helpen om de gezichtsscherpte te verbeteren.

Complicaties

Complicaties zoals infecties, glaucoom (verhoogde oogdruk), of secundaire hoornvliesaandoeningen kunnen van invloed zijn op de prognose. Deze complicaties vereisen mogelijk aanvullende behandelingen en regelmatige opvolging door een oogarts.

Beeld van wat een persoon met glaucoom zou kunnen zien

Beeld van wat een persoon met glaucoom zou kunnen zien

Psychologische gevolgen

De prognose van hoornvliesletsels omvat niet alleen fysieke aspecten, maar ook psychologische. Personen kunnen te maken krijgen met angst, een depressie en een verminderd zelfvertrouwen als gevolg van hun letsel. Psychologische ondersteuning en Revalidatie (BE en NL) spelen een cruciale rol bij het bevorderen van een positieve prognose en het herstel van de algehele levenskwaliteit.

Voorkomen van hoornvliesletsels

Een belangrijk aspect van de prognose is preventie. Het voorkomen van hoornvliesletsels door het dragen van oogbescherming in situaties met een verhoogd risico, zoals sport of werkzaamheden met gevaarlijke stoffen, kan de kans op letsel verminderen.

Complicaties van hoornvliesletsels

Infectie

Een van de meest ernstige complicaties van een hoornvliesletsel is infectie. Het beschadigde hoornvliesweefsel kan een toegangspoort vormen voor bacteriën, virussen en schimmels. Een hoornvliesinfectie, ook bekend als keratitis, kan leiden tot pijn, roodheid, afscheiding en wazig zicht. Ernstige infecties kunnen permanente littekenvorming veroorzaken en leiden tot blijvende visuele schade.

Wazig beeld van een kantoorinterieur

Wazig beeld van een kantoorinterieur

Littekenvorming

Hoornvliesletsels, vooral diepe of ernstige letsels, kunnen littekenvorming veroorzaken. Littekenweefsel op het hoornvlies kan de visuele helderheid verminderen en het zicht belemmeren. Personen met hoornvlieslittekens kunnen wazig zicht ervaren, zelfs na behandeling. In sommige gevallen kan visuele correctie met een bril of contactlenzen helpen om de gezichtsscherpte te verbeteren.

Glaucoom

Hoornvliesletsels kunnen veranderingen in de intraoculaire druk (oogdruk) veroorzaken. Een verhoogde oogdruk, ook bekend als glaucoom, kan het optreden van pijn, roodheid en wazig zicht vergroten. Onbehandeld glaucoom kan leiden tot blijvende schade aan de oogzenuw en tot een blijvende visuele beperking.

Secundaire hoornvliesaandoeningen

Hoornvliesletsels kunnen leiden tot secundaire hoornvliesaandoeningen zoals keratoconus, een aandoening waarbij het hoornvlies kegelvormig wordt. Dit kan wazig zicht en vervorming van het zicht veroorzaken. Andere secundaire aandoeningen kunnen onder meer dystrofieën en hoornvlieslittekens omvatten.

Visuele beperking

Personen met hoornvliesletsels kunnen uiteindelijk last krijgen van slechtziendheid, vooral als het letsel diep is en littekens achterlaat. De ernst van de visuele beperking varieert afhankelijk van de aard van het letsel en de tijdigheid van de behandeling. Het kan variëren van milde wazigheid tot ernstige blindheid.

Psychologische impact

Hoornvliesletsels kunnen ook een aanzienlijke psychologische impact hebben. Personen kunnen te maken krijgen met gevoelens van angst, een depressie en een verlies van zelfvertrouwen als gevolg van visuele beperking en de impact op hun dagelijks leven.

Preventie van letsels aan hoornvlies

Oogbescherming

Een van de meest effectieve manieren om hoornvliesletsels te voorkomen, is door het dragen van oogbescherming in situaties met een verhoogd risico. Dit omvat het dragen van een veiligheidsbril of gezichtsschermen tijdens activiteiten zoals sporten, klussen, houtbewerking en metaalbewerking. Oogbescherming kan het hoornvlies beschermen tegen impact en schade.

Vermijd het aanraken van de ogen

De ogen aanraken met vuile handen of vuile voorwerpen kan leiden tot hoornvliesinfecties. Het is belangrijk om de handen regelmatig te wassen en voorzichtig te zijn bij het inbrengen van contactlenzen of oogdruppels. Vermijd wrijven in de ogen, vooral de handen wellicht niet schoon zijn.

Toediening van oogdruppels bij persoon

Toediening van oogdruppels bij persoon

Contactlenshygiëne

Als mensen contactlenzen dragen, is het essentieel om de juiste hygiënepraktijken te volgen. Dit omvat het reinigen van lenzen volgens de instructies van de oogzorgspecialist, het vervangen van lenzen op de aanbevolen tijdsintervallen en het vermijden van slapen met lenzen in (tenzij de oogarts anders adviseert).

Bescherming tegen UV-straling

Overmatige blootstelling aan ultraviolette (UV) straling kan schade aan het hoornvlies veroorzaken en het risico op oogaandoeningen vergroten. Draag een zonnebril met UV-bescherming om de ogen te beschermen tegen schadelijke zonnestralen. Dit is vooral belangrijk in zonnige omgevingen en tijdens buitenactiviteiten.

Veilig spelen

Kinderen en volwassenen moeten veiligheidsrichtlijnen volgen bij het spelen van sporten en buitenactiviteiten. Draag een beschermend bril of gezichtsbescherming tijdens sporten zoals honkbal, basketbal, racquetball, enzovoort. Het voorkomt ernstig letsel aan het hoornvlies.

Voorzichtig met chemische stoffen

Bij het hanteren van chemicaliën, zowel thuis als op het werk, is oogbescherming cruciaal. Draag veiligheidsbrillen of gezichtsschermen om te voorkomen dat chemische stoffen in contact komen met het hoornvlies. In geval van contact met chemicaliën, moet onmiddellijk spoelen met water en medische hulp worden gezocht.

Reguliere oogzorg

Een belangrijk aspect van preventie is regelmatige oogzorg. Oogartsen kunnen hoornvliesletsels vroegtijdig detecteren en behandelen. Personen met onderliggende oogaandoeningen moeten regelmatig oogonderzoeken ondergaan om eventuele risico’s te beoordelen en op te sporen.

Oogonderzoek bij oogarts

Oogonderzoek bij oogarts

Omgaan met een hoornvliesletsel in het dagelijks leven

Medische behandeling en opvolging

Het eerste en belangrijkste aspect van omgaan met een hoornvliesletsel is medische behandeling en opvolging. Personen moeten onmiddellijk medische hulp zoeken als ze vermoeden dat ze een hoornvliesletsel hebben opgelopen. Een vroege diagnose en behandeling zijn cruciaal voor een positieve uitkomst. Daarnaast moeten personen regelmatige afspraken met hun oogarts bijhouden om de voortgang van het herstel te volgen.

Oogbescherming

Tijdens de herstelperiode is het van essentieel belang om het hoornvlies te beschermen tegen verdere schade. Dit kan worden bereikt door het dragen van een oogbescherming, zoals een ooglapje of een speciale bril. Het dragen van oogbescherming kan ook helpen om het oog te beschermen tegen wrijven en stofdeeltjes.

Pijnbeheer

Hoornvliesletsels kunnen gepaard gaan met ernstige oogpijn. Personen moeten de voorgeschreven medicatie voor pijnbeheer nemen zoals voorgeschreven door hun arts. Het vermijden van fel licht en rust nemen kan ook helpen om pijn te verminderen.

Aanpassingen in dagelijkse activiteiten

Hoornvliesletsels kunnen dagelijkse activiteiten bemoeilijken. Personen moeten mogelijk tijdelijke aanpassingen maken, zoals het verminderen van schermtijd, het vermijden van fel licht, en het vermijden van activiteiten die wrijving of impact op het oog kunnen veroorzaken. Dit kan werk, sport en recreatie omvatten.

Psychologische ondersteuning

Omgaan met een hoornvliesletsel kan psychologisch uitdagend zijn. Personen kunnen gevoelens van angst, frustratie en een depressie ervaren. Het is belangrijk om psychologische ondersteuning te zoeken, zoals praten met een therapeut, om deze emoties te verwerken en de veerkracht te behouden.

Diverse gezichtsicoontjes naast elkaar: van heel verdrietig naar naar heel blij

Diverse gezichtsicoontjes naast elkaar: van heel verdrietig naar naar heel blij

Revalidatie

Revalidatie (BE en NL) kan nuttig zijn voor personen met blijvende slechtziendheid als gevolg van een hoornvliesletsel. Oogrevalidatie kan helpen om de maximale gezichtsscherpte te bereiken en leren omgaan met eventuele resterende visuele uitdagingen.

Voorkomen van toekomstige letsels

Na herstel is het belangrijk om stappen te ondernemen om toekomstige hoornvliesletsels te voorkomen. Dit omvat het dragen van oogbescherming in risicovolle situaties, goede ooghygiëne en regelmatige oogonderzoeken.

Meer informatie

Deel dit:
Advertenties

  1. NL Oproep: Merkbaar Fit voor sporters met een visuele beperking08-10-2024 04:10:28
  2. Erfelijke oogproblemen: Wat betekent dit als je aan kinderen wilt beginnen?17-06-2024 06:06:56
  3. Corneale crosslinking: Behandeling van progressieve hoornvliesaandoeningen03-06-2024 06:06:10
  4. Contactlenzen en oogmedicatie30-05-2024 06:05:58
  5. Faalangst bij blinden en slechtzienden28-05-2024 03:05:24
  6. Onvoorspelbaarheid en onzekerheid van oogproblemen07-05-2024 05:05:31
  7. Noten en ooggezondheid04-05-2024 06:05:13
  8. Willen blinde en slechtziende personen wel (weer) (goed) zien?16-04-2024 06:04:36
  9. Tips voor thuisverpleegkundigen die bij een blinde of slechtziende persoon komen15-04-2024 07:04:41
  10. Onbegrip over vermoeidheid bij blinden en slechtzienden07-04-2024 12:04:54
  11. Blind of slechtziend: Hand- en polsproblemen tijdens het stoklopen04-04-2024 12:04:21
  12. Omgaan met menstruatie als je een visuele beperking hebt31-03-2024 07:03:13
  13. Misselijkheid bij blinden en slechtzienden27-03-2024 03:03:09
  14. Korstjes op de oogleden27-03-2024 03:03:38
  15. Endoftalmitis (ontsteking van binnenste van oog)27-03-2024 03:03:14
  16. Dacryocystitis (ontsteking van traanzak)27-03-2024 03:03:41
  17. Iritis27-03-2024 03:03:09
  18. Iridocyclitis (uveitis anterior)26-03-2024 06:03:43
  19. Droge lucht en oogproblemen23-03-2024 05:03:09
  20. Verhoogde alertheid bij blinden en slechtzienden21-03-2024 07:03:19
  21. Aanpassingsstoornissen bij personen met een visuele handicap16-03-2024 08:03:41
  22. Vitaminen en ooggezondheid13-03-2024 07:03:10
  23. Oogproblemen bij het Chronisch Vermoeidheidssyndroom (CVS)12-03-2024 12:03:22
  24. Tranende / Waterige ogen08-03-2024 08:03:44
  25. Oogafscheiding07-03-2024 06:03:38
  26. Oogallergie06-03-2024 04:03:47
  27. Gezwollen ogen en oogleden05-03-2024 08:03:08
  28. Brandende ogen04-03-2024 06:03:39
  29. Oogwrijven28-02-2024 03:02:01
  30. Rode ogen27-02-2024 07:02:01
  31. Acupunctuur voor de ogen26-02-2024 04:02:00
  32. Slechtziend: Tips bij plotselinge misselijkheid door fel licht24-02-2024 05:02:38
  33. Problemen met het zien van details24-02-2024 01:02:17
  34. Ectropion (onderste ooglid draait naar buiten)20-02-2024 01:02:26
  35. Waarom mag je niet met je ogen in de zon kijken?20-02-2024 08:02:50
  36. Jeukende ogen19-02-2024 02:02:04
  37. Visuele cortex in hersenen: Verwerken van visuele informatie19-02-2024 02:02:12
  38. Oogproblemen bij Multiple Sclerose (MS)19-02-2024 06:02:50
  39. Wisselend zicht bij slechtzienden19-02-2024 05:02:16
  40. Kunnen blinden en slechtzienden lijden aan reisziekte?09-01-2024 07:01:22
  41. Kunnen blinden en slechtzienden ook claustrofobie hebben?14-12-2023 07:12:22
  42. Posttraumatische stressstoornis (PTSS) bij blinden en slechtzienden09-12-2023 03:12:00
  43. Automutilatie (zelfverwonding) bij blinden en slechtzienden09-12-2023 02:12:54
  44. Vervormd zien (metamorfopsie)19-11-2023 07:11:22
  45. Maculagat18-11-2023 04:11:07
  46. Iris (regenboogvlies): Aandoeningen en problemen13-11-2023 06:11:03
  47. Oogzenuw (opticus nervus): Aandoeningen en problemen11-11-2023 04:11:00
  48. Oogbindvlies (conjunctiva): Aandoeningen en problemen11-11-2023 02:11:17
  49. Ooglid / Oogleden: Aandoeningen en problemen11-11-2023 01:11:24
  50. Netvlies (retina): Aandoeningen en problemen11-11-2023 08:11:22
  51. Wetenschappelijke onderzoeken die blinden weer willen doen zien06-11-2023 07:11:28
  52. Foropter: Instrument voor oogonderzoeken en bepalen van oogcorrectie04-11-2023 05:11:50
  53. Pterygium04-11-2023 03:11:56
  54. Pinguecula04-11-2023 03:11:33
  55. Trachoom04-11-2023 03:11:05
  56. Premature retinopathie04-11-2023 03:11:22
  57. Trichiasis04-11-2023 03:11:44
  58. Subconjunctivale bloeding04-11-2023 03:11:02
  59. Hoornvlieslittekens04-11-2023 03:11:11
  60. Scleritis04-11-2023 03:11:46
  61. Oogziekte van Graves04-11-2023 03:11:21
  62. De invloed van hydratatie op de ooggezondheid03-11-2023 03:11:38
  63. Oogontsteking02-11-2023 02:11:48
  64. Oogzenuwontsteking02-11-2023 02:11:32
  65. Oogkasontsteking (orbitale cellulitis)02-11-2023 01:11:01
  66. Nachtblindheid01-11-2023 01:11:32
  67. Hormonale veranderingen en oogproblemen01-11-2023 12:11:06
  68. Oogirritatie01-11-2023 07:11:00
  69. Ooginfarct01-11-2023 07:11:35
  70. Oftalmoplegie (verzwakte of verlamde oogspieren)01-11-2023 07:11:51
  71. Oculaire toxoplasmose01-11-2023 07:11:44
  72. Meibomitis29-10-2023 08:10:19
  73. Hoornvlies: Aandoeningen en problemen met de cornea29-10-2023 03:10:09
  74. Ziekte van Coats29-10-2023 02:10:31
  75. Lagoftalmie (niet kunnen knipperen of ogen niet volledig kunnen sluiten)29-10-2023 02:10:45
  76. Macula-oedeem29-10-2023 02:10:30
  77. Maculapucker29-10-2023 02:10:20
  78. Kleurenblindheid29-10-2023 02:10:30
  79. Keratitis (hoornvliesontsteking)27-10-2023 01:10:02
  80. Coördinatieproblemen bij blinden en slechtzienden26-10-2023 02:10:47
  81. Duizeligheid bij blinden en slechtzienden26-10-2023 07:10:21
  82. Hypertensieve retinopathie25-10-2023 05:10:59
  83. Herpes in het oog (oculaire herpes, oogherpes)25-10-2023 05:10:43
  84. Gordelroos in het oog25-10-2023 05:10:07
  85. Hoornvlieszweer25-10-2023 05:10:14
  86. Hoornvliestroebelingen25-10-2023 05:10:27
  87. Paniekaanvallen bij blinden en slechtzienden25-10-2023 05:10:15
  88. Ziekenhuisinfecties die de ogen kunnen aantasten24-10-2023 11:10:48
  89. Invloed van airconditioning op de ooggezondheid24-10-2023 11:10:57
  90. Hart- en vaataandoeningen bij blinden en slechtzienden24-10-2023 05:10:17
  91. Fluoresceïnekleuring van het oog: Diagnostische hulpmiddel voor oogaandoeningen24-10-2023 05:10:22
  92. Ooginfecties23-10-2023 05:10:46
  93. Eenzaamheid bij blinden en slechtzienden23-10-2023 03:10:04
  94. Hordeolum (strontje): Ooginfectie23-10-2023 07:10:57
  95. Hoornvliesletsels23-10-2023 07:10:30
  96. Usher-syndroom23-10-2023 07:10:04
  97. Hemianopsie: Verlies van gezichtsveld in één of beide ogen23-10-2023 07:10:14
  98. Invloed van melatonine op blinden21-10-2023 01:10:58
  99. Leber Congenitale Amaurose21-10-2023 11:10:18
  100. Sneeuwblindheid21-10-2023 11:10:37
  101. Retinoblastoom (netvlieskanker)21-10-2023 11:10:23
  102. Oogkanker21-10-2023 11:10:08
  103. Halo’s en lichtverblinding21-10-2023 11:10:36
  104. Hoornvliesdystrofie21-10-2023 11:10:59
  105. Hand- en polsklachten bij blinden en slechtzienden20-10-2023 03:10:08
  106. Keratoconus (kegelvormig en dunner hoornvlies)20-10-2023 11:10:46
  107. Scotomen (blinde vlekken in gezichtsveld)20-10-2023 11:10:27
  108. Ptosis (ptose): Afhangend ooglid20-10-2023 11:10:25
  109. Visual snow syndrome20-10-2023 11:10:57
  110. Uveïtis20-10-2023 11:10:13
  111. Lichttherapie bij blinden als behandeling voor melatoninetekort19-10-2023 05:10:29
  112. Scleralenzen: Behandeling van verschillende oogproblemen19-10-2023 04:10:22
  113. Scheelzien (strabisme, strabismus)19-10-2023 07:10:52
  114. Vaak voorkomende oogproblemen en oogziekten bij kinderen19-10-2023 06:10:44
  115. Leber Erfelijke Optische Neuropathie (LHON)18-10-2023 11:10:30
  116. Verziendheid (hypermetropie)18-10-2023 07:10:02
  117. Droge ogen17-10-2023 05:10:51
  118. Kunsttranen17-10-2023 04:10:05
  119. Schouderpijn en schouderklachten bij blinden en slechtzienden16-10-2023 10:10:08
  120. Rugpijn en rugklachten bij blinden en slechtzienden16-10-2023 07:10:02
  121. Nystagmus (onwillekeurige, ritmische oogbewegingen)16-10-2023 06:10:24
  122. Binoculair onderzoek: Onderzoek van samenwerking tussen de ogen14-10-2023 06:10:22
  123. MRI-scan van de ogen: Gedetailleerde beelden van ogen en omliggende structuren14-10-2023 06:10:46
  124. Lichtgevoeligheidstest: Onderzoeken van oogreacties op licht14-10-2023 06:10:06
  125. Biopsie van het oog: Weefsel uit oog verwijderen en onderzoeken14-10-2023 06:10:56
  126. Traanfilmonderzoek13-10-2023 06:10:57
  127. Spleetlamponderzoek (biomicroscopie)13-10-2023 06:10:03
  128. Refractie-onderzoek (oogmeting)13-10-2023 05:10:32
  129. Pupilverwijding (pupildilatatie): Pupil vergroten (meestal via oogdruppels)13-10-2023 05:10:18
  130. Pachymetrie van het hoornvlies: Dikte van hoornvlies meten13-10-2023 05:10:22
  131. Oogspierfunctietest: Bewegingen van oogspieren beoordelen13-10-2023 05:10:33
  132. Oogdrukmeting (tonometrie)13-10-2023 05:10:33
  133. Oogechografie: Gedetailleerde blik op de oogstructuren13-10-2023 05:10:44
  134. Oftalmoscopie (fundoscopie): Diepgaand onderzoek van het oog13-10-2023 05:10:47
  135. OCT-angiografie: Beeldvorming van oogbloedvaten zonder kleurstoffen13-10-2023 05:10:10
  136. Netvliesonderzoek: Afwijkingen of problemen in netvlies opsporen13-10-2023 05:10:02
  137. Kleurentest: Beoordeling van kleurenzicht13-10-2023 04:10:08
  138. Gonioscopie: Beoordeling van de ooghoek13-10-2023 04:10:16
  139. Fundusfotografie: Gedetailleerde beelden van achterste deel van het oog13-10-2023 04:10:50
  140. Fluoresceïne-angiografie: Onderzoek van netvliesbloedvaten met kleurstof13-10-2023 04:10:33
  141. Elektrofysiologische oogonderzoeken: Elektrische evaluatie van de gezondheid van het oog13-10-2023 04:10:44
  142. CT-scan van de ogen en oogkas: Gedetailleerde beeldvorming13-10-2023 03:10:58
  143. Corneatopografie: Gedetailleerde meting van het hoornvlies13-10-2023 03:10:53
  144. Contrastgevoeligheidstest: Oogonderzoek om contrastvermogen te onderzoeken13-10-2023 03:10:33
  145. Biometrie: Oogonderzoek om nauwkeurige oogmetingen te krijgen13-10-2023 03:10:08
  146. Oogzalven: Soorten, gebruik, tips en hulpmiddelen13-10-2023 06:10:58
  147. Netvliesloslating09-10-2023 01:10:45
  148. Onzekerheid bij blinden en slechtzienden08-10-2023 01:10:17
  149. Abnormale hoofdpositie bij oogproblemen08-10-2023 01:10:21
  150. Spierstijfheid, spierpijn en spierspanning bij blinden en slechtzienden08-10-2023 12:10:57
  151. Nekpijn bij blinden en slechtzienden08-10-2023 12:10:36
  152. Burn-out bij blinden en slechtzienden08-10-2023 07:10:34
  153. Ziekte van Stargardt (juveniele maculadegeneratie)07-10-2023 01:10:25
  154. Glasvochtbloeding07-10-2023 11:10:22
  155. Fotopsie: (Licht)flitsen of flikkeringen in gezichtsveld zien07-10-2023 06:10:46
  156. Floaters (mouches volantes): Zwevende deeltjes in gezichtsveld07-10-2023 05:10:04
  157. Psychische oorzaken van tijdelijke of permanente slechtziendheid en blindheid05-10-2023 05:10:55
  158. Pupilgrootte: Miosis (abnormaal vernauwde pupillen) en mydriasis (abnormaal verwijde pupillen)05-10-2023 06:10:56
  159. Retinitis pigmentosa (RP)04-10-2023 04:10:18
  160. Vragen stellen aan je oogarts04-10-2023 01:10:21
  161. Zeer slechtziend en naar de oogarts blijven gaan04-10-2023 12:10:50
  162. Gezichtsveld en gezichtsveldonderzoek03-10-2023 04:10:30
  163. Gevoelens van verlies bij blinden en slechtzienden02-10-2023 05:10:25
  164. Mentale impact van ernstige oogproblemen bij blinden en slechtzienden02-10-2023 02:10:33
  165. Hoofdpijn bij blinden en slechtzienden02-10-2023 05:10:58
  166. Exoftalmie (proptosis) (abnormaal uitpuilende ogen)30-09-2023 02:09:01
  167. Episcleritis30-09-2023 02:09:22
  168. Entropion (onderste ooglid draait naar binnen)30-09-2023 02:09:29
  169. Diplopie (dubbelzien)30-09-2023 02:09:56
  170. Dacryostenose30-09-2023 02:09:24
  171. Visuele hallucinaties30-09-2023 10:09:48
  172. Drugsverslaving en medicatiemisbruik: Effecten op de ogen en ooggezondheid30-09-2023 07:09:24
  173. De invloed van het gebruik van medicatie op de ogen en ooggezondheid30-09-2023 06:09:31
  174. Body Integrity Identity Disorder (BIID): Verlangen om blind te zijn29-09-2023 01:09:30
  175. Omgaan met (constante) veranderende en/of bevende beelden in gezichtsvermogen29-09-2023 11:09:46
  176. Kunnen blinden en slechtzienden hoogtevrees hebben?29-09-2023 07:09:20
  177. Weer (iets) kunnen zien na tijdelijk of permanent blind of slechtziend te zijn geweest29-09-2023 07:09:14
  178. Cytomegalovirus (CMV) retinitis28-09-2023 04:09:49
  179. Convergentie-insufficiëntie28-09-2023 04:09:41
  180. Conjunctivitis (oogbindvliesontsteking)28-09-2023 04:09:14
  181. Computer Vision Syndrome28-09-2023 04:09:01
  182. Coloboom28-09-2023 04:09:55
  183. Chalazion (gerstekorrel aan ooglid)28-09-2023 04:09:25
  184. Cerebrale Visuele Inperking (CVI)28-09-2023 04:09:04
  185. Centrale sereuze retinopathie28-09-2023 04:09:08
  186. Cat Eye Syndroom28-09-2023 04:09:30
  187. ADOA (autosomale dominante optische atrofie)28-09-2023 04:09:50
  188. Bradyopsie28-09-2023 04:09:00
  189. Blefarospasme (overmatig oogknipperen)28-09-2023 04:09:28
  190. Blefaritis28-09-2023 04:09:49
  191. Birdshot Chorioretinopathie28-09-2023 04:09:19
  192. Bijziendheid (myopie)28-09-2023 04:09:46
  193. Astigmatisme28-09-2023 04:09:18
  194. Vermoeide ogen (oogvermoeidheid)28-09-2023 04:09:47
  195. Anoftalmie28-09-2023 04:09:15
  196. Anisocorie28-09-2023 04:09:45
  197. Aniridie28-09-2023 04:09:43
  198. Geen dieptezicht hebben27-09-2023 07:09:19
  199. De impact van luchtvervuiling op de ogen en ooggezondheid26-09-2023 07:09:31
  200. De impact van UV-blootstelling op de ogen26-09-2023 06:09:55

Laatst bijgewerkt op 3 juni 2024 – 07:06