Oogzenuw (opticus nervus): Aandoeningen en problemen

De oogzenuw, ook wel bekend als de nervus opticus, bestaat uit een bundel van meer dan 1,2 miljoen zenuwvezels. Deze vezels zijn verantwoordelijk voor het overbrengen van visuele informatie naar de hersenen. Aan de achterkant van elk oog (het netvlies) bevindt zich een oogzenuw die via de hersenbanen verbinding maakt met de hersenen. Wanneer er schade optreedt aan de oogzenuw zelf of aan de hersenbanen die naar de oogzenuwen leiden, kan dit leiden tot problemen met het gezichtsvermogen. Afhankelijk van welke oogzenuw of visuele banen zijn aangetast, kunnen er variabele oogproblemen optreden in één oog of beide ogen, en dit kan plotseling of geleidelijk gebeuren. Bij een aandoening aan de oogzenuw is het erg belangrijk om zo snel mogelijk een oogarts te raadplegen bij aanwezige symptomen, omdat deze mogelijk volledige blindheid kan voorkomen met medicatie, een operatie en/of andere therapieën. Soms is genezing niet mogelijk en dan is een ondersteunende behandeling nodig, die onder andere bestaat uit aanpassingen en hulpmiddelen.

Coloboma van de oogzenuw

Coloboma van de oogzenuw is inderdaad een aangeboren afwijking waarbij er tijdens de embryonale fase een onvolledige sluiting van de embryonale fissuur van het oog optreedt. Dit resulteert in een defect in een of meer structuren van het oog, waaronder de oogzenuw. Het zicht kan variëren van volledig blind (enkel lichtperceptie) tot normaal, afhankelijk van de uitgebreidheid en de verschillende structuren die zijn aangetast. Er is een defect in het gezichtsveld van het aangetaste oog. In sommige gevallen zijn er nog andere oogaandoeningen geassocieerd zoals microftalmie, microcornea of een iris- en/of lenscoloboom. De diagnose wordt gesteld door de oogarts tijdens een routine oogonderzoek waarbij met de oftalmoscoop naar de binnenkant van het oog wordt gekeken. Er bestaat geen behandeling voor het coloboom zelf, maar complicaties kunnen wel behandeld worden.

Drusen van de oogzenuw

Drusen van de oogzenuw is een erfelijke oogziekte die ontstaat door de ophoping van abnormale, bolvormige eiwitten en calciumzouten in de oogzenuw, waardoor deze materialen progressief verkalken. In het beginstadium vertoont de patiënt mogelijk geen symptomen, aangezien de progressie van de aandoening langzaam verloopt. Af en toe kan een patiënt echter een deel van het gezichtsveld verliezen, met name het perifere gezichtsvermogen. Niet alle patiënten komen in aanmerking voor een laserbehandeling, maar voor sommigen kan het een effectieve optie zijn.

Glaucoom

Glaucoom is een oogziekte waarvan de oorzaak onbekend is, maar waarbij verschillende risicofactoren bekend zijn die verband houden met een verhoogde vloeistofdruk in de ogen. Als het kamerwater niet snel genoeg afvloeit, kan de oogdruk toenemen en schade toebrengen aan de oogzenuw, wat leidt tot geleidelijk of plotseling verlies van het gezichtsvermogen, afhankelijk van het type glaucoom. Er zijn verschillende soorten glaucoom, waaronder acuut gesloten-hoek glaucoom, open-hoek glaucoom, het Posner-Schlossman Syndroom en primair congenitaal glaucoom. De symptomen van glaucoom variëren van geen tot ernstige klachten en kunnen bestaan uit blinde vlekken in het gezichtsveld, tunnelzicht, oogpijn, het zien van halo’s of regenbogen, rode en gezwollen ogen. Sommige vormen van glaucoom kunnen ook algemene symptomen veroorzaken, zoals hoofdpijn, braken en misselijkheid. Het is cruciaal om glaucoom zo vroeg mogelijk op te sporen, aangezien de aandoening anders tot blindheid kan leiden. De behandeling omvat vaak het gebruik van oogdruppels volgens specifieke richtlijnen, laserbehandelingen en in sommige gevallen chirurgie, zoals het plaatsen van een implantaat (Baerveldt drainage implant) of een trabeculectomie om de oogdruk te verlagen.

Beeld van wat een persoon met glaucoom zou kunnen zien

Idiopathische intracraniële hypertensie

Dit is een aandoening waarbij er een verhoogde druk is in de ruimte rond de hersenen en het ruggenmerg, wat kan leiden tot symptomen zoals hoofdpijn, wazig zien, dubbelzien en verlies van het gezichtsvermogen.

Ischemische Optische Neuropathie (ION)

Ischemische optische neuropathie verwijst naar schade aan de oogzenuw als gevolg van een verminderde bloedtoevoer. Er zijn twee vormen: arterieel, veroorzaakt door problemen met de bloedvaten die zuurstof naar de oogzenuw brengen, en veneus, gerelateerd aan problemen met de aderen die bloed wegleiden. Symptomen zijn onder andere plotselinge visusveranderingen en een verlies van gezichtsvermogen.

Leber erfelijke optische neuropathie (LHON)

Leber erfelijke optische neuropathie (LHON) ontstaat door een mutatie (wijziging) in een gen, waardoor de cellen in de oogzenuw geleidelijk afsterven. Het eerste symptoom van LHON is een plotseling wazig gezichtsvermogen in één of beide ogen. Na verloop van tijd ontstaan er blinde vlekken (scotomen) in het centrale gezichtsvermogen, en kleurenblindheid komt ook vaak voor bij deze oogziekte. Helaas kent deze niet te genezen aandoening een snel progressief verloop, waardoor patiënten binnen enkele weken tot maanden na het optreden van oogklachten vaak maatschappelijk blind worden.

Leber’s Congenitale Amaurose (LCA)

Leber’s Congenitale Amaurose is een zeldzame erfelijke aandoening die blindheid veroorzaakt vanaf de geboorte of in de vroege kindertijd. De oogaandoening wordt veroorzaakt door mutaties in genen die betrokken zijn bij de ontwikkeling en functie van de fotoreceptoren in het netvlies, wat indirect de oogzenuw kan aantasten.

Morning Glory-Syndroom (MGS)

Het Morning Glory-Syndroom (MGS) is een aangeboren oogziekte waarbij de oogzenuw abnormaal ontwikkeld is als gevolg van een genetische mutatie. Deze niet-erfelijke oogziekte wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van scheelzien, een lui oog, kleurenzienstoornissen en een witte pupilreflex (leukocorie). Refractieafwijkingen (brekingsfouten in het oog) zoals astigmatisme, bijziendheid (myopie) en/of verziendheid (hypermetropie) kunnen soms ook optreden. Het syndroom is vernoemd naar het beeld van de oogzenuw dat doet denken aan het middelste gedeelte van een Morning Glory-bloem. De oogarts zet een ondersteunende en symptomatische behandeling in om de meestal milde oogklachten te verhelpen. Dit kan bestaan uit refractiechirurgie.

Neuromyelitis optica

Neuromyelitis optica, ook bekend als de ziekte van Devic, is een auto-immuunziekte en een ontstekingsziekte waarbij het eigen immuunsysteem de oogzenuw en het ruggenmerg aantast. De term “neuro” verwijst naar de zenuwen, “myelitis” betekent ontsteking van het ruggenmerg, en “optica” staat voor ogen. Net als bij multiple sclerose (MS) treden er ontstekingen op in de hersenen, maar bij NMO zijn deze anders. De aandoening onderscheidt zich verder van MS onder andere door het voorkomen van AQP-immunoglobuline; antistoffen in het bloed tegen het eiwit aquaporine- (AQP), dat waterkanaaltjes vormt die onder andere voorkomen in astrocyten in het centrale zenuwstelsel. Deze antistoffen worden ook gevonden in het bloed van patiënten met longitudinale uitgebreide transversale myelitis (LETM), en van sommige patiënten met geïsoleerde neuritis optica. Bij een variant van NMO, de ‘MOG associated’ variant (MOGA), worden er ook antistoffen aangetroffen tegen myeline oligodendrocyte glycoproteïne (MOG).

De symptomen van NMO kunnen variëren, maar omvatten vaak pijn in de ogen, een verlies van het gezichtsvermogen, zwakte of gevoelloosheid in de armen en benen, verlamming van de armen en benen, moeite met het beheersen van de blaas of darmen, oncontroleerbaar braken en hikken. Bij kinderen kunnen verwarring, aanvallen of een coma optreden. De behandeling van NMO kan niet genezen, hoewel langdurige remissie soms mogelijk is met de juiste behandeling.

De behandeling van NMO omvat therapieën om recente symptomen om te keren en toekomstige aanvallen te voorkomen. Om recente symptomen om te keren, kan de arts aanbevelen dat de persoon een lagere dosis corticosteroïden inneemt gedurende een bepaalde tijd om toekomstige NMO-aanvallen en terugvallen te voorkomen. Monoklonale antilichamen zijn in klinische onderzoeken effectief gebleken in het verminderen van het risico op NMO-terugvallen.

Nutritionele en toxische optische neuropathieën

Dit zijn aandoeningen van de oogzenuw die kunnen worden veroorzaakt door voedingstekorten of blootstelling aan bepaalde giftige stoffen.

Oogzenuwmeningeoom

Dit is een langzaam groeiende tumor die zeldzaam en goedaardig is, maar kan leiden tot een ernstig gezichtsverlies.

Oogzenuwontsteking (Neuritis Optica)

Oogzenuwontsteking, ook bekend als “neuritis optica” of “optische neuritis,” is een aandoening die vooral jongvolwassenen treft. De exacte oorzaak van de schade aan de oogzenuwen bij deze patiënten is onbekend, maar er is vaak sprake van een plotselinge ontsteking. Infecties en auto-immuunaandoeningen kunnen echter mogelijk gepaard gaan met oogzenuwontsteking. Meestal wordt slechts één oog getroffen. Symptomen van oogzenuwontsteking zijn onder andere oogpijn, een slecht op licht reagerende pupil, kleurzien- en contrastproblemen, wazig gezichtsvermogen en het zien van flitsende lichten (fotopsie). Hoewel behandeling niet altijd vereist is, kunnen orale of intraveneuze corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) het genezingsproces versnellen. Over het algemeen is de prognose van optische neuritis uitstekend, tenzij er sprake is van een onderliggende ziekte.

Opticusglioom

Soms wordt de oogzenuw in de hersenen beschadigd door een tumor, zoals een glioom (primaire hersentumor die schade aan de hersenen veroorzaakt). Deze langzaam groeiende en meestal goedaardige hersentumor kan één of beide oogzenuwen aantasten. Opticusgliomen komen vaak voor bij kinderen en adolescenten. Veelvoorkomende symptomen zijn nystagmus (wiebelogen), uitpuilende ogen (proptosis) en scheelzien. Daarnaast kan het perifere gezichtsvermogen (zicht aan zijkant) aangetast zijn, en kan de patiënt last hebben van gezichtsvelduitval. Opticusgliomen worden sterk geassocieerd met neurofibromatose type (NF), een neurologische aandoening met afwijkingen aan de huid en ogen. Behandelingsopties omvatten chirurgie, radiotherapie en/of chemotherapie. Corticosteroïden worden soms ook gebruikt om zwelling en ontsteking tijdens de radiotherapie te verminderen en terugkerende symptomen te voorkomen.

Optische atrofie

Optische atrofie, ook bekend als opticusatrofie, is een aandoening waarbij de oogzenuw beschadigd raakt en uiteindelijk afsterft. Dit kan het gevolg zijn van verschillende factoren, waaronder een slechte bloedtoevoer naar het oog, een ziekte, een oogletsel of blootstelling aan giftige stoffen. Symptomen kunnen variëren van wazig zien, verminderde gezichtsscherpte, kleurzienstoornissen, verminderd perifeer gezichtsvermogen, wat kan leiden tot oriëntatie- en mobiliteitsproblemen. Deze aandoening, die stabiel of progressief kan zijn en aangeboren of verworven is, kan niet worden genezen. Behandelingen zijn gericht op het optimaliseren van de verlichting, het gebruik van contrastrijke materialen en andere hulpmiddelen en aanpassingen. Revalidatietraining (BE en NL) kan ook nuttig zijn om te leren omgaan met het verminderde gezichtsvermogen.

Papiloedeem

Papiloedeem is zwelling van de oogzenuwkop als gevolg van verhoogde intracraniële druk. Dit kan optreden als reactie op aandoeningen zoals hersentumoren, hypertensie, of intracraniële hypertensie. Symptomen omvatten wazig zicht, hoofdpijn, en misselijkheid. De behandeling richt zich op het aanpakken van de onderliggende oorzaak.

Retrobulbaire optische neuritis

Retrobulbaire optische neuritis is een ontsteking van de oogzenuw achter de oogbol. Het veroorzaakt vergelijkbare symptomen als optische neuritis, zoals wazig zicht, oogpijn en kleurwaarnemingsproblemen. Het wordt vaak geassocieerd met multiple sclerose (MS).

Septo-Optische Dysplasie

Septo-optische dysplasie is een hersenaandoening waarbij het tussenschot tussen de linker- en rechterhelft van de hersenen onvolledig is ontwikkeld of afwezig is. Bovendien zijn de hypofyse en de oogzenuw(en) onvoldoende ontwikkeld. Dit leidt tot zowel neurologische problemen als oogklachten. Wiebelogen en slecht zien met één of beide ogen zijn veelvoorkomende oogproblemen bij deze aandoening. Optische hulpmiddelen, leeshulpmiddelen, schrijfhulpmiddelen en/of mobiliteitshulpmiddelen kunnen worden aanbevolen. Hoewel de zeldzame aandoening zelf niet te genezen is, kunnen deze hulpmiddelen het dagelijks leven vergemakkelijken.

Stuwingspapil

Stuwingspapil is een aandoening waarbij de oogzenuwen opzwellen als gevolg van een verhoogde druk in of rond de hersenen. Mogelijke oorzaken zijn een hoofdtrauma, medicatiegebruik of een abces. De hogere druk in of rond de hersenen gaat gepaard met algemene klachten zoals hoofdpijn en braken. Kortstondig dubbelzien (diplopie), lichtverblinding en halo’s zien, en in een later stadium een wazig gezichtsvermogen en zelfs een verlies van het gezichtsvermogen zijn enkele tekenen van de oogziekte. Behandelingen kunnen bestaan uit medicatie en/of chirurgie en vereisen snelle medische aandacht.

Syndroom van Foster Kennedy

Het syndroom van Foster Kennedy is een zeldzaam syndroom waarbij eenzijdige optische atrofie optreedt aan de ene kant, terwijl er aan de andere kant een papiloedeem is. Het kan het gevolg zijn van tumoren, zoals een meningeoom, die druk uitoefenen op de oogzenuw.

Meer informatie

Visuele cortex in hersenen: Verwerken van visuele informatie

Deel dit:

Advertenties

Laatst bijgewerkt op 11 mei 2025 – 16:28

Medisch