Leber Erfelijke Optische Neuropathie (LHON)

Leber erfelijke Optische Neuropathie, afgekort als LHON, is een zeldzame maar ernstige genetische aandoening die de oogzenuw aantast en leidt tot acute en vaak blijvende visuele stoornissen. Deze erfelijke ziekte heeft wereldwijd impact op een relatief klein aantal personen.

Prevalentie van LHON

België

In België, een land met een bevolking van ongeveer 11 miljoen personen, is LHON een zeldzame genetische aandoening. Hoewel er geen specifieke nationale gegevens over de prevalentie van LHON beschikbaar zijn, kunnen we inzichten verkrijgen uit internationale studies en schattingen. In het algemeen wordt aangenomen dat LHON zich voordoet bij ongeveer 1 op de 30.000 tot 1 op de 50.000 personen in de algemene bevolking. Dit betekent dat er naar schatting enkele tientallen personen in België met LHON kunnen zijn.

Het is belangrijk op te merken dat LHON een erfelijke aandoening is die wordt overgedragen via mitochondriaal DNA. Dit betekent dat het vaker voorkomt in families waar de genetische mutaties voor LHON al aanwezig zijn. Gezien de genetische aard van de aandoening, kunnen clusters van LHON-gevallen zich in bepaalde families voordoen.

Nederland

In Nederland, met een bevolking van ongeveer 17 miljoen personen, wordt LHON ook als een zeldzame aandoening beschouwd. Net als in België zijn er geen specifieke nationale cijfers beschikbaar met betrekking tot de prevalentie van LHON in Nederland. In lijn met internationale schattingen wordt aangenomen dat de aandoening zich voordoet bij ongeveer 1 op de 30.000 tot 1 op de 50.000 personen in de Nederlandse bevolking. Dit vertaalt zich naar enkele tientallen personen met LHON in Nederland.

Net als in België kunnen clusters van LHON zich voordoen binnen families in nederland vanwege de erfelijke aard van de aandoening. Personen die drager zijn van de genetische mutaties die LHON veroorzaken, kunnen het risico lopen om de aandoening door te geven aan hun nakomelingen.

Factoren die van invloed kunnen zijn op de prevalentie

Hoewel LHON een genetische aandoening is en de prevalentie grotendeels wordt bepaald door genetische factoren, kunnen bepaalde omgevingsinvloeden en demografische factoren de verspreiding van LHON binnen de bevolking beïnvloeden. Deze factoren omvatten:

1. Familiegeschiedenis: LHON komt vaker voor in families waar de genetische mutaties al aanwezig zijn. Personen met een familiegeschiedenis van LHON hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van de aandoening.
2. Mitochondriaal DNA-mutaties: de specifieke mutaties in het mitochondriale DNA die LHON veroorzaken, kunnen variëren tussen personen en populaties. Dit kan van invloed zijn op de prevalentie binnen verschillende regio’s.
3. Demografische factoren: de bevolkingsgrootte en genetische samenstelling van een land kunnen de prevalentie van LHON beïnvloeden. Grotere populaties hebben potentieel meer gevallen, terwijl genetische diversiteit kan leiden tot variaties in de genetische mutaties die LHON veroorzaken.

Oorzaken en risicofactoren van Leber Erfelijke Optische Neuropathie

Deze aandoening wordt voornamelijk veroorzaakt door genetische mutaties, maar er zijn ook enkele risicofactoren en omgevingsinvloeden die de manifestatie en progressie van LHON kunnen beïnvloeden.

Genetische oorzaken

De belangrijkste oorzaak van LHON zijn genetische mutaties in het mitochondriale DNA (mtDNA). Mitochondria zijn de energieproducerende organellen in de cellen, en ze hebben hun eigen DNA. LHON wordt veroorzaakt door specifieke mutaties in mtDNA-genencodageproteïnen die betrokken zijn bij de energieproductie in de cellen van de oogzenuw.

Er zijn verschillende mutaties geïdentificeerd die LHON kunnen veroorzaken, waarvan de drie meest voorkomende mutaties de g11778A, de t14484C en de g3460A mutaties zijn. Deze mutaties verstoren de normale functie van de mitochondriën, waardoor de oogzenuw onvoldoende energie krijgt en uiteindelijk afsterft.

Maternale overerving

Een opvallend kenmerk van LHON is de maternale overerving. Dit betekent dat de mutaties in mtDNA alleen van moeder op kind worden doorgegeven. Omdat mitochondria alleen via de eicel worden doorgegeven, is de ziekte overwegend aanwezig bij personen die de mutaties van hun moeder erven. Het risico op het ontwikkelen van LHON voor nakomelingen van een moeder met een LHON-mutatie is echter niet 100% en kan variëren afhankelijk van de specifieke mutatie.

Heteroplasmie en drempelwaarden

Niet alle personen die een LHON-mutatie erven, ontwikkelen de aandoening. Dit wordt deels verklaard door het concept van “heteroplasmie,” wat betekent dat er zowel normaal als gemuteerd mtDNA aanwezig kan zijn in de mitochondria van een persoon. Het exacte percentage van gemuteerd mtDNA dat nodig is om LHON te manifesteren, kan variëren en wordt beïnvloed door drempelwaarden.

Omgevingsfactoren en triggers

Hoewel LHON voornamelijk wordt veroorzaakt door genetische mutaties, zijn er enkele omgevingsfactoren en triggers die de manifestatie van de aandoening kunnen beïnvloeden. Deze omvatten onder meer roken en overmatig alcoholgebruik. Er wordt gesuggereerd dat dergelijke factoren de mitochondriale functie verder kunnen schaden en de symptomen van LHON kunnen versnellen.

Geslacht en leeftijd

Hoewel LHON zich kan voordoen bij personen van alle geslachten en leeftijden, hebben sommige studies gesuggereerd dat mannen een iets hoger risico kunnen lopen dan vrouwen. De symptomen van LHON treden meestal op tussen de leeftijd van 15 en 35 jaar, maar ze kunnen zich op elke leeftijd manifesteren.

Erfelijkheid

Deze aandoening wordt veroorzaakt door specifieke mutaties in het mitochondriale DNA (mtDNA) en wordt gekenmerkt door degradatie van de oogzenuw, wat leidt tot plotselinge, pijnloze, en vaak blijvende visuele verlies bij personen. LHON vertoont een uniek overervingspatroon en kenmerken die verband houden met de erfelijkheid ervan.

Mitochondriale erfelijkheid

Een opvallend kenmerk van LHON is dat de aandoening wordt geërfd via mitochondriaal DNA (mtDNA). Dit staat in contrast met de meeste genetische aandoeningen, die in de celkern worden gecodeerd. MtDNA wordt uitsluitend van moeder op kind doorgegeven omdat mitochondria, die energie produceren voor de cel, zich in de eicel bevinden. Dit verklaart waarom LHON meestal via de moeder wordt doorgegeven, en het wordt maternale overerving genoemd.

De genetische mutaties die LHON veroorzaken, kunnen zich ophopen in mitochondria in de eicellen van een moeder en worden vervolgens doorgegeven aan haar nakomelingen. Aangezien het mitochondriale genoom klein is en slechts enkele genen bevat die betrokken zijn bij de energieproductie in cellen, kan een enkele mutatie in mtDNA verregaande gevolgen hebben.

Variabiliteit in overerving en expressie

Hoewel LHON zich doorgaans manifesteert bij personen die de pathogene mtDNA-mutaties erven, is er aanzienlijke variabiliteit in de overerving en expressie van de aandoening. Dit komt door het concept van heteroplasmie, waarbij zowel normaal als gemuteerd mtDNA aanwezig is in de mitochondria van een persoon.

De mate van gemuteerd mtDNA die nodig is om LHON te manifesteren, verschilt van persoon tot persoon en wordt bepaald door drempelwaarden. In sommige gevallen hebben personen een relatief laag percentage gemuteerd mtDNA in hun cellen, maar kunnen ze toch symptomen van LHON ontwikkelen.

Genetische mutaties bij LHON

LHON wordt veroorzaakt door specifieke mutaties in mtDNA-genen die betrokken zijn bij de oxidatieve fosforylering, het proces waarbij cellen energie produceren. De drie meest voorkomende mutaties die LHON veroorzaken, zijn g11778A, t14484C en g3460A. Deze mutaties leiden tot een disfunctionele mitochondriale complex i, wat resulteert in een energietekort in de oogzenuwcellen.

Er zijn meer dan vijftig verschillende mtDNA-mutaties geïdentificeerd die LHON kunnen veroorzaken, en de exacte mutatie kan variëren tussen families en personen. Dit verklaart de variabiliteit in overerving en expressie van de aandoening.

Genetisch advies en screening

Voor personen met een familiegeschiedenis van LHON of voor degenen die zich bewust zijn van hun risico, kan genetisch advies en screening waardevol zijn. Genetisch onderzoek kan helpen bij het identificeren van mutaties in mtDNA die geassocieerd zijn met LHON, wat nuttig kan zijn bij het beoordelen van het risico voor nakomelingen en het informeren van familieplanning.

Soorten LHON

Leber Erfelijke Optische Neuropathie (LHON) is een zeldzame genetische aandoening die het gezichtsvermogen aantast. Het is een erfelijke aandoening die wordt veroorzaakt door specifieke mutaties in het mitochondriale DNA (mtDNA) en resulteert in de degeneratie van de oogzenuw, wat leidt tot ernstige visuele stoornissen. Hoewel LHON over het algemeen wordt gekenmerkt door een vergelijkbaar klinisch beeld, zijn er enkele variaties en subtypen van de aandoening die hieronder worden besproken.

Typische LHON

Typische LHON verwijst naar de klassieke vorm van de aandoening en wordt meestal geassocieerd met de drie meest voorkomende mutaties in het mtDNA: g11778A, t14484C en g3460A. Deze mutaties leiden tot een disfunctionele mitochondriale complex i, wat resulteert in een energietekort in de cellen van de oogzenuw. Typische LHON presenteert zich meestal met plotselinge, pijnloze en ernstige visuele verlies, meestal in één oog, gevolgd door het andere oog en soms bilateraal.

Atypische LHON

Atypische LHON verwijst naar gevallen van LHON die niet geassocieerd zijn met de klassieke mutaties g11778A, t14484C en g3460A. In plaats daarvan kunnen deze gevallen worden veroorzaakt door andere mtDNA-mutaties. De symptomen en de ernst van visuele stoornissen kunnen variëren in atypische LHON. Deze vorm van de aandoening wordt vaak geassocieerd met een latere leeftijd van begin of met een geleidelijke progressie van symptomen.

Partiële LHON

Partiële LHON is een subtype van de aandoening waarbij personen slechts gedeeltelijke visuele stoornissen ervaren. In deze gevallen kan het gezichtsverlies minder ernstig zijn dan in typische LHON, en sommige personen kunnen hun gezichtsvermogen zelfs gedeeltelijk herstellen. Partial LHON kan worden veroorzaakt door specifieke mutaties die een mildere impact hebben op de mitochondriale functie.

Bilaterale LHON

Bilaterale LHON is een subtype waarbij beide ogen vrijwel gelijktijdig worden aangetast. In de klassieke vorm van LHON treft de aandoening meestal eerst één oog, gevolgd door het andere, maar bilaterale LHON komt voor bij personen die bijna gelijktijdig visuele symptomen in beide ogen ontwikkelen. De oorzaken van bilaterale LHON kunnen variëren en omvatten zowel typische als atypische mutaties.

Laat begin LHON

LHON manifesteert zich meestal bij personen in hun tienerjaren of vroege volwassenheid, maar laat begin LHON is een subtype waarbij de symptomen pas op latere leeftijd optreden. Deze vorm van LHON kan zich voordoen bij personen boven de leeftijd van 50 jaar en wordt vaak geassocieerd met atypische mutaties in het mtDNA.

Maskerende LHON

Maskerende LHON is een zeldzaam subtype waarbij andere oogziekten of aandoeningen, zoals glaucoom, cataract of diabetische retinopathie, het zichtverlies van LHON kunnen maskeren. Hierdoor kan het moeilijker zijn om de aandoening correct te diagnosticeren.

Symptomen

De symptomen van LHON kunnen variëren in ernst en presentatie, maar zijn meestal gerelateerd aan het plotselinge en pijnloze verlies van het gezichtsvermogen.

Plotseling verlies van het gezichtsvermogen

Het meest kenmerkende symptoom van LHON is het plotselinge verlies van het gezichtsvermogen. Dit gebeurt meestal in één oog en wordt vaak gevolgd door het andere oog, hoewel het tijdsinterval tussen de aangetaste ogen kan variëren. Het verlies van het gezichtsvermogen treedt in de regel binnen enkele weken tot maanden op en kan uiterst snel verlopen.

Centraal gezichtsveldverlies

Bij LHON ervaren personen vaak centraal gezichtsveldverlies. Dit betekent dat ze moeite hebben met het zien van objecten en details recht voor hen, terwijl hun perifere gezichtsveld behouden blijft. Het centrale gezichtsveld is essentieel voor activiteiten zoals lezen, herkennen van gezichten en het uitvoeren van gedetailleerde taken.

Kleurenblindheid

Een ander veelvoorkomend symptoom van LHON is kleurenblindheid, vooral het onvermogen om de kleur rood goed waar te nemen. Dit wordt achromatopsie genoemd en kan de visuele beleving van personen met LHON sterk aantasten. Ze zien de wereld in grijstinten, blauwen en groenen.

Verminderd contrastzicht

Personen met LHON kunnen verminderd contrastzicht ervaren. Dit betekent dat ze moeite hebben met het onderscheiden van objecten in omgevingen met weinig licht, zoals ‘s nachts of bij weinig licht.

Fotofobie

Fotofobie, of overgevoeligheid voor licht, is een ander symptoom dat sommige personen met LHON ervaren. Ze kunnen moeite hebben met fel licht en hebben de neiging om licht te vermijden.

Optische atrofie

Optische atrofie is een fysieke verandering in de oogzenuw en wordt vaak waargenomen bij personen met LHON. Dit is het gevolg van de degeneratie van de zenuwvezels in de oogzenuw, wat uiteindelijk kan leiden tot blijvende schade.

Variabiliteit in symptomen

Hoewel de hierboven genoemde symptomen de meest voorkomende zijn bij LHON, is het belangrijk op te merken dat er variabiliteit kan zijn in de ernst en presentatie van de aandoening. Sommige personen kunnen bijvoorbeeld mildere symptomen ervaren, terwijl anderen een ernstigere visuele beperking ontwikkelen. De specifieke mutaties in het mitochondriale DNA en omgevingsfactoren kunnen bijdragen aan deze variabiliteit.

Lichamelijke gevolgen

Hoewel de primaire symptomen van LHON gerelateerd zijn aan het gezichtsvermogen, kunnen de lichamelijke gevolgen van deze aandoening verder reiken dan alleen de ogen.

Visuele beperking

Het meest voor de hand liggende lichamelijke gevolg van LHON is de ernstige visuele beperking. Personen met LHON ervaren meestal een plotseling en pijnloos verlies van het gezichtsvermogen, dat in de regel binnen enkele weken tot maanden optreedt. Dit verlies van het gezichtsvermogen kan variëren in ernst, van mild tot ernstig, en kan gepaard gaan met symptomen zoals kleurenblindheid, fotofobie en verminderd contrastzicht.

Achromatopsie

Een van de specifieke lichamelijke gevolgen van LHON is achromatopsie, wat het onvermogen betekent om kleuren te zien. Personen met LHON, met name degenen met de g11778A-mutatie, hebben vaak moeite met het onderscheiden van kleuren, met name de kleur rood. Dit heeft invloed op hun dagelijks leven en hun visuele beleving van de wereld.

Verlies van centraal gezichtsvermogen

Het centrale gezichtsvermogen is cruciaal voor het uitvoeren van gedetailleerde visuele taken, zoals lezen, herkennen van gezichten en het uitvoeren van fijne motorische handelingen. LHON resulteert vaak in verlies van het centrale gezichtsvermogen, waardoor personen moeite hebben met deze taken.

Psychologische en emotionele impact

Hoewel de gevolgen van LHON primair lichamelijk van aard zijn, hebben ze vaak aanzienlijke psychologische en emotionele gevolgen. Het verlies van het gezichtsvermogen kan leiden tot gevoelens van angst, een depressie, verlies van zelfvertrouwen en sociaal isolement. Het aanpassen aan een leven met een visuele beperking kan een langdurig proces zijn.

Verminderde levenskwaliteit

De lichamelijke gevolgen van LHON hebben vaak een negatieve invloed op de algehele levenskwaliteit van personen. Ze kunnen moeite hebben met dagelijkse activiteiten, mobiliteit en zelfstandigheid. Het kan ook invloed hebben op hun beroepsmatige en educatieve kansen.

Sociale en economische consequenties

De visuele beperking als gevolg van LHON kan leiden tot sociale en economische consequenties. Personen kunnen afhankelijk worden van anderen voor dagelijkse taken, wat kan leiden tot extra kosten voor zorg en ondersteuning. Het kan ook invloed hebben op hun vermogen om te werken en hun financiële situatie.

Zorg en behandeling

Omgaan met de lichamelijke gevolgen van LHON vereist vaak multidisciplinaire zorg, waaronder oogzorgspecialisten, revalidatiespecialisten (BE en NL), psychologen en sociale werkers. Het doel is om personen te ondersteunen bij het aanpassen aan hun visuele beperking en hen te helpen een zo hoog mogelijke kwaliteit van leven te behouden.

Psychische gevolgen

Leber Erfelijke Optische Neuropathie (LHON) is een genetische aandoening die het gezichtsvermogen aantast en ernstige visuele stoornissen veroorzaakt. Terwijl de lichamelijke gevolgen van LHON duidelijk en aanzienlijk zijn, is het belangrijk om ook de psychische gevolgen te begrijpen. Het verlies van het gezichtsvermogen, vaak plotseling en pijnloos, heeft een diepgaande impact op de psychische gezondheid en het welzijn van personen met LHON.

Emotionele reacties

Het verlies van het gezichtsvermogen als gevolg van LHON kan leiden tot een breed scala aan emotionele reacties. Veel personen ervaren aanvankelijk schok, verdriet en frustratie bij het confronteren van het plotselinge verlies van een belangrijk zintuig. Ze kunnen gevoelens van rouw ervaren voor het verlies van hun visuele capaciteiten en de veranderingen in hun leven die daarmee gepaard gaan.

Angst en depressie

LHON kan aanzienlijke angst en een depressie veroorzaken bij personen die geconfronteerd worden met de uitdagingen van het leven met een visuele beperking. Het vooruitzicht van een leven met beperktere onafhankelijkheid, mobiliteit en het vermogen om dagelijkse taken uit te voeren, kan overweldigend zijn.

Sociaal isolement

Een ander psychisch gevolg van LHON is sociaal isolement. Personen met LHON kunnen zich terugtrekken uit sociale activiteiten uit angst voor onafhankelijkheidsverlies en het ongemak van het omgaan met hun visuele beperking in sociale situaties. Dit kan leiden tot verminderde sociale relaties en een gevoel van eenzaamheid.

Verlies van zelfvertrouwen

Het verlies van het gezichtsvermogen kan leiden tot een verlies van zelfvertrouwen. Personen met LHON kunnen twijfelen aan hun capaciteiten en zichzelf als minder capabel beschouwen dan voorheen. Dit kan invloed hebben op hun zelfbeeld en hun vermogen om nieuwe uitdagingen aan te gaan.

Aanpassingsproces

Het aanpassingsproces bij LHON is complex en uniek voor elke persoon. Het omvat het leren omgaan met de visuele beperking, het aanleren van nieuwe vaardigheden, en het ontwikkelen van strategieën om de onafhankelijkheid te behouden. Dit aanpassingsproces kan zowel fysiek als psychologisch veeleisend zijn.

Behoefte aan psychologische ondersteuning

Personen met LHON hebben vaak behoefte aan psychologische ondersteuning om de psychische gevolgen van de aandoening aan te pakken. Dit kan bestaan uit counseling, psychotherapie en groepsondersteuning om hen te helpen omgaan met de emotionele en psychologische uitdagingen die LHON met zich meebrengt.

Hoop en veerkracht

Ondanks de aanzienlijke psychische gevolgen van LHON, laten velen zien dat ze veerkrachtig en hoopvol kunnen zijn. Met de juiste ondersteuning en aanpassingen kunnen personen met LHON hun leven opnieuw opbouwen en nieuwe manieren vinden om te gedijen, zowel fysiek als psychologisch.

Diagnose en (Oog)onderzoeken van Leber Erfelijke Optische Neuropathie

Leber Erfelijke Optische Neuropathie (LHON) vaststellen vereist zorgvuldige diagnostische procedures en (oog)onderzoeken. Gezien het feit dat LHON een zeldzame genetische aandoening is en de symptomen ervan vergelijkbaar kunnen zijn met andere oogaandoeningen, is het van cruciaal belang om de juiste diagnostische stappen te nemen.

Klinische evaluatie

De diagnostische weg begint vaak met een grondige klinische evaluatie. Een oogarts zal de medische geschiedenis van de persoon verzamelen en de symptomen bespreken, inclusief de aard van het visuele verlies en eventuele bijkomende klachten. De familiegeschiedenis is hierbij van bijzonder belang, aangezien LHON een genetische aandoening is.

Gezichtsscherptetest

Een van de eerste (oog)onderzoeken die wordt uitgevoerd, is een visuele acuïteitstest. Dit omvat het meten van de scherpte van het gezichtsvermogen met behulp van een snellen-testkaart of een vergelijkbare methode. Bij LHON zal de visuele acuïteit vaak aanzienlijk verminderd zijn.

Optische coherentie tomografie (OCT)

Optische coherentie tomografie (OCT) is een beeldvormingstechniek die wordt gebruikt om dwarsdoorsneden van het netvlies te maken. Het kan veranderingen in de dikte van het netvlies en de oogzenuw identificeren. Bij LHON kunnen OCT-scans atrofie van de oogzenuw onthullen.

Elektroretinografie (ERG)

Elektroretinografie (ERG) is een elektrofysiologische test die de functie van het netvlies evalueert. Het meet de elektrische respons van het netvlies op lichtstimulatie. Bij LHON kan eRG afwijkingen laten zien die wijzen op netvliesdisfunctie.

Moleculaire genetische testen

De definitieve diagnose van LHON wordt bevestigd door moleculaire genetische testen. Deze testen identificeren specifieke mutaties in het mitochondriale DNA (mtDNA) die LHON veroorzaken. De meest voorkomende mutaties zijn g11778A, t14484C en g3460A. Genetische onderzoeken kunnen ook helpen bij het vaststellen van dragerschap, wat van belang kan zijn voor familieleden.

Uitsluiting van andere oorzaken

Het is belangrijk om andere mogelijke oorzaken van ernstige visuele stoornissen uit te sluiten. Oogartsen zullen andere oogaandoeningen, zoals optische neuropathie door andere oorzaken, retinitis pigmentosa en glaucoom, overwegen en uitsluiten voordat ze de diagnose van LHON stellen.

Familieonderzoek

Aangezien LHON een erfelijke aandoening is, kan familieonderzoek nuttig zijn. Familieleden van personen met LHON kunnen worden getest om te bepalen of ze dragers zijn van de mutaties die LHON veroorzaken.

Behandelingen LHON

Leber Erfelijke Optische Neuropathie (LHON) is een genetische aandoening die ernstige visuele stoornissen veroorzaakt als gevolg van schade aan de oogzenuw. De behandeling van LHON is complex en multidisciplinair, en omvat medische en psychische benaderingen om personen te ondersteunen bij het omgaan met de gevolgen van de aandoening

Medische behandelingen

1. Idebenon (Raxone): idebenon is een medicijn dat als behandeling voor LHON wordt onderzocht. Het kan de mitochondriale functie verbeteren en mogelijk de progressie van de aandoening vertragen. Idebenon is momenteel goedgekeurd voor gebruik in sommige landen, maar er is nog steeds discussie over de effectiviteit ervan.
2. Ondersteunende zorg: personen met LHON hebben vaak baat bij ondersteunende zorgmaatregelen, zoals het dragen van aangepaste brillen of contactlenzen om hun gezichtsvermogen te optimaliseren. Low vision-revalidatie (BE en NL) kan hen helpen bij het aanleren van technieken om alledaagse taken uit te voeren.
3. Genetische raadpleging: genetische raadpleging is essentieel voor personen met LHON en hun familieleden. Het kan helpen bij het begrijpen van de genetische basis van de aandoening, risico-inschatting voor familieleden en beslissingen over gezinsplanning.
4. Oogheelkundige behandeling: in sommige gevallen kunnen oogheelkundige ingrepen worden overwogen, zoals ooglidcorrectie bij mensen met ptosis (hangende oogleden), hoewel deze procedures meestal gericht zijn op het verbeteren van het cosmetische aspect van de ogen.

Psychische behandelingen

1. Psychotherapie: personen met LHON kunnen baat hebben bij psychotherapie, zoals cognitieve gedragstherapie (CGT). Deze therapie kan helpen bij het omgaan met gevoelens van angst, een depressie en verlies.
2. Sociale ondersteuning: Een sterk sociaal ondersteuningsnetwerk is van groot belang. LHON-patiënten kunnen deelnemen aan steungroepen, zowel persoonlijk als online, om hun ervaringen te delen en praktische tips te krijgen van anderen die dezelfde uitdagingen doormaken.
3. Revalidatie: visuele revalidatie (BE en NL) is een belangrijk onderdeel van de behandeling voor LHON. Het omvat training in het gebruik van hulpmiddelen en technieken om de onafhankelijkheid en kwaliteit van leven te behouden. Dit kan onder meer het aanleren van mobiliteitsvaardigheden en leren omgaan met hulpmiddelen zoals braille en spraaksoftware omvatten.
4. Onderwijs en werkondersteuning: het is belangrijk om personen met LHON te helpen bij het behouden van hun onderwijs- en beroepsmogelijkheden. Onderwijs- en werkondersteuning kunnen bestaan uit aanpassingen op school of werk, training in het gebruik van hulpmiddelen en het aanmoedigen van zelfstandigheid.

Prognose van genetische aandoening

De prognose van LHON kan variëren van persoon tot persoon en wordt beïnvloed door verschillende factoren, waaronder de genetische mutatie, leeftijd van begin en geslacht.

Variabiliteit in prognose

Een van de opvallende kenmerken van LHON is de aanzienlijke variabiliteit in de prognose. Sommige personen met LHON ervaren een mild verlies van het gezichtsvermogen en kunnen een zekere mate van herstel ervaren, terwijl anderen een ernstig verlies van het gezichtsvermogen ontwikkelen dat blijvend is. Deze variabiliteit maakt het moeilijk om de uitkomst van de aandoening voor een individuele persoon nauwkeurig te voorspellen.

Genetische mutatie

De specifieke genetische mutatie die LHON veroorzaakt, kan de prognose beïnvloeden. Er zijn drie veelvoorkomende mutaties geassocieerd met LHON: g11778A, t14484C en g3460A. Personen met de g11778A-mutatie hebben doorgaans een slechtere prognose en een grotere kans op ernstig verlies van het gezichtsvermogen in vergelijking met de andere mutaties.

Leeftijd van begin

De leeftijd waarop de symptomen van LHON beginnen, is ook van invloed op de prognose. Personen die symptomen ontwikkelen op jonge leeftijd, meestal in de tienerjaren of vroege volwassenheid, hebben vaak een slechtere prognose dan degenen bij wie de symptomen op latere leeftijd beginnen. Dit kan deels te wijten zijn aan de verschillende manieren waarop het lichaam reageert op mitochondriale disfunctie op verschillende leeftijden.

Geslacht

Geslacht lijkt ook een rol te spelen in de prognose van LHON. Onderzoek heeft aangetoond dat mannen vaker ernstige visuele stoornissen ontwikkelen en een slechtere prognose hebben dan vrouwen met dezelfde mutatie. Het mechanisme achter dit geslachtsverschil is nog niet volledig begrepen.

Herstel en compensatie

Sommige personen met LHON ervaren een zekere mate van herstel en aanpassing na het initiële verlies van het gezichtsvermogen. Het visuele systeem kan zich aanpassen en compenseren voor de schade aan de oogzenuw, en dit kan leiden tot verbeteringen in het gezichtsvermogen. De mate van herstel kan echter sterk variëren.

Ondersteunende zorg en behandelingen

De prognose van LHON kan aanzienlijk worden verbeterd door ondersteunende zorg en behandelingen. Visuele revalidatie (BE en NL), psychosociale ondersteuning en het gebruik van hulpmiddelen en technologieën kunnen personen helpen bij het behouden van hun onafhankelijkheid en kwaliteit van leven, zelfs als hun gezichtsvermogen beperkt is.

Complicaties van Leber Erfelijke Optische Neuropathie

Naast het verlies van het gezichtsvermogen kunnen er ook complicaties optreden die het dagelijks leven van personen met LHON verder aantasten.

Ernstig verlies van gezichtsvermogen

Het belangrijkste gevolg van LHON is natuurlijk het ernstige verlies van het gezichtsvermogen. Dit kan variëren van een wazig zicht tot volledige blindheid. Dit verlies van visueel vermogen heeft een diepgaande invloed op de levenskwaliteit en de dagelijkse activiteiten van personen met LHON.

Psychosociale gevolgen

Het verlies van het gezichtsvermogen kan leiden tot psychosociale complicaties, waaronder een depressie, angst en eenzaamheid. Personen met LHON kunnen zich geïsoleerd voelen en worstelen met het verlies van onafhankelijkheid, wat psychische problemen kan verergeren.

Mobiliteitsproblemen

Met het verlies van gezichtsvermogen kunnen mobiliteitsproblemen ontstaan. Personen met LHON kunnen moeite hebben met lopen, lopen in onbekende omgevingen en deelnemen aan activiteiten die ze voorheen als vanzelfsprekend beschouwden.

Verminderde levenskwaliteit

Het samenspel van een ernstige visuele beperking, psychosociale gevolgen en mobiliteitsproblemen kan leiden tot een aanzienlijke vermindering van de levenskwaliteit. Personen met LHON kunnen beperkingen ervaren in hun vermogen om werk te verrichten, sociale relaties te onderhouden en deel te nemen aan recreatieve activiteiten.

Economische impact

Het verlies van het gezichtsvermogen kan ook een aanzienlijke economische impact hebben. Personen met LHON kunnen hun werk verliezen of gedwongen worden om aanpassingen in hun beroep aan te brengen, wat financiële stress kan veroorzaken.

Behoefte aan ondersteuning en zorg

Vanwege de complexe gevolgen van LHON hebben personen met deze aandoening vaak behoefte aan uitgebreide ondersteuning en zorg. Dit kan psychologische ondersteuning omvatten voor het omgaan met psychosociale gevolgen, evenals revalidatie (BE en NL) en aanpassingen om de mobiliteit en onafhankelijkheid te behouden.

Kwaliteit van leven

Een goede kwaliteit van leven is een belangrijk doel voor personen met LHON. Dit bestaat uit toegang tot hulpmiddelen en technologieën die helpen bij dagelijkse activiteiten en een ondersteunende omgeving waarin ze kunnen gedijen.

Preventie van LHON

Leber Erfelijke Optische Neuropathie (LHON) is een genetische aandoening die het gezichtsvermogen aantast en ernstige visuele stoornissen veroorzaakt. Aangezien LHON primair wordt veroorzaakt door erfelijke mutaties, is preventie in de traditionele zin niet haalbaar. Echter, er zijn enkele strategieën en benaderingen die kunnen helpen om de impact van LHON te verminderen en het risico voor familieleden te beheren.

Genetische raadpleging

Een van de belangrijkste aspecten van de preventie van LHON is genetische raadpleging. Personen met een familiegeschiedenis van LHON of bekende dragers van LHON-mutaties moeten overwegen om genetische raadpleging te zoeken. Genetische counselors kunnen informatie verstrekken over de aandoening, risico-inschattingen voor familieleden en opties voor familieplanning. Dit kan helpen bij het voorkomen van overdracht van de mutaties aan toekomstige generaties.

Dragerschapstesten

Dragerschapstesten voor LHON-mutaties zijn beschikbaar en kunnen nuttig zijn voor personen met een familiegeschiedenis van LHON of voor degenen die zich bewust zijn van het dragen van een risicomutatie. Het identificeren van dragers kan bijdragen aan geïnformeerde beslissingen over gezinsplanning.

Bewustwording en opleiding

De bewustwording over LHON vergroten en educatieve middelen verstrekken kan helpen bij vroege detectie en therapie. Personen die zich bewust zijn van hun familiegeschiedenis met LHON of die symptomen ervaren, moeten snel medische hulp zoeken en genetische raadpleging overwegen.

Klinisch onderzoek en behandelingsopties

Hoewel er geen preventieve maatregelen zijn om LHON te voorkomen, blijft klinisch onderzoek zich richten op behandelingsopties. Effectieve behandelingen voor LHON identeificeren kan in de toekomst de impact van de aandoening verminderen.

Psychosociale ondersteuning

Psychosociale ondersteuning voor personen met LHON en hun families is ook een vorm van preventie. Dit helpt bij het omgaan met de psychosociale gevolgen van de aandoening en bevordert veerkracht.

Omgaan met Leber Erfelijke Optische Neuropathie in het dagelijks leven

Omgaan met LHON in het dagelijks leven kan een complexe uitdaging zijn, aangezien het verlies van het gezichtsvermogen een diepgaande invloed heeft op de manier waarop personen dagelijkse taken uitvoeren en hun kwaliteit van leven ervaren.

Onderwijs en training

Een van de eerste stappen bij het omgaan met LHON is het zoeken naar educatieve ondersteuning en training. Visuele revalidatieprogramma’s (BE en NL) kunnen personen helpen bij het aanleren van technieken en vaardigheden om alledaagse taken uit te voeren, zelfs met beperkt gezichtsvermogen. Dit kan het aanleren van mobiliteitsvaardigheden, het gebruik van hulpmiddelen zoals braille of spraaksoftware, en het aanpassen van dagelijkse routines omvatten.

Hulpmiddelen en technologie

Een scala aan hulpmiddelen en technologieën is beschikbaar om personen met LHON te ondersteunen. Dit omvat aangepaste brillen of contactlenzen, spraakgestuurde apparaten, braillelezers, vergrotende software en navigatie-apps voor smartphones. Deze hulpmiddelen kunnen de zelfstandigheid vergroten en deelname aan het dagelijks leven vergemakkelijken.

Psychosociale ondersteuning

De psychosociale gevolgen van LHON kunnen aanzienlijk zijn, en daarom is psychosociale ondersteuning van cruciaal belang. Steun bij partner, familie, vrienden en professionele psychologen of counselors kan helpen bij het omgaan met gevoelens van een depressie, angst en frustratie die vaak gepaard gaan met het verlies van het gezichtsvermogen.

Zelfzorg en gezondheid

Een gezonde levensstijl is belangrijk voor personen met LHON. Dit omvat een evenwichtige voeding, regelmatige lichaamsbeweging en het beheren van stress. Een gezonde levensstijl kan niet alleen de fysieke gezondheid bevorderen, maar ook de mentale veerkracht verbeteren.

Sociale participatie en werk

Actief blijven deelnemen aan sociale activiteiten en werk kan de kwaliteit van leven van personen met LHON verbeteren. Het aanpassen van werkplekken en taken, evenals het zoeken naar ondersteunende diensten, kan de werkcapaciteit vergroten. Sociale activiteiten en het onderhouden van sociale relaties zijn ook belangrijk voor het psychosociale welzijn.

Onderwijs en bewustwording

Onderwijs en bewustwording zijn cruciaal, niet alleen voor personen met LHON, maar ook voor hun familieleden, collega’s en gemeenschap. Het vergroten van begrip en empathie kan bijdragen aan een inclusievere samenleving.

Sorteer op: Sorteer selectie Alfabetisch, A-Z Omgekeerd alfabetisch, Z-A Op datum, nieuwste eerst Op datum, oudste eerst

Resultaten per pagina: 25 50 100 150 200

1. Willen blinde en slechtziende personen wel (weer) (goed) zien?16-04-2024 06:04:36
2. Tips voor thuisverpleegkundigen die bij een blinde of slechtziende persoon komen15-04-2024 07:04:41
3. Onbegrip over vermoeidheid bij blinden en slechtzienden07-04-2024 12:04:54
4. Blind of slechtziend: Hand- en polsproblemen tijdens het stoklopen04-04-2024 12:04:21
5. Omgaan met menstruatie als je een visuele beperking hebt31-03-2024 07:03:13
6. Misselijkheid bij blinden en slechtzienden27-03-2024 03:03:09
7. Korstjes op de oogleden27-03-2024 03:03:38
8. Endoftalmitis (ontsteking van binnenste van oog)27-03-2024 03:03:14
9. Dacryocystitis (ontsteking van traanzak)27-03-2024 03:03:41
10. Iritis27-03-2024 03:03:09
11. Iridocyclitis (uveitis anterior)26-03-2024 06:03:43
12. Droge lucht en oogproblemen23-03-2024 05:03:09
13. Verhoogde alertheid bij blinden en slechtzienden21-03-2024 07:03:19
14. Aanpassingsstoornissen bij personen met een visuele handicap16-03-2024 08:03:41
15. Vitaminen en ooggezondheid13-03-2024 07:03:10
16. Oogproblemen bij het Chronisch Vermoeidheidssyndroom (CVS)12-03-2024 12:03:22
17. Tranende / Waterige ogen08-03-2024 08:03:44
18. Oogafscheiding07-03-2024 06:03:38
19. Oogallergie06-03-2024 04:03:47
20. Gezwollen ogen en oogleden05-03-2024 08:03:08
21. Brandende ogen04-03-2024 06:03:39
22. Oogwrijven28-02-2024 03:02:01
23. Rode ogen27-02-2024 07:02:01
24. Acupunctuur voor de ogen26-02-2024 04:02:00
25. Slechtziend: Tips bij plotselinge misselijkheid door fel licht24-02-2024 05:02:38
26. Problemen met het zien van details24-02-2024 01:02:17
27. Ectropion (onderste ooglid draait naar buiten)20-02-2024 01:02:26
28. Waarom mag je niet met je ogen in de zon kijken?20-02-2024 08:02:50
29. Jeukende ogen19-02-2024 02:02:04
30. Visuele cortex in hersenen: Verwerken van visuele informatie19-02-2024 02:02:12
31. Oogproblemen bij Multiple Sclerose (MS)19-02-2024 06:02:50
32. Wisselend zicht bij slechtzienden19-02-2024 05:02:16
33. Kunnen blinden en slechtzienden lijden aan reisziekte?09-01-2024 07:01:22
34. Kunnen blinden en slechtzienden ook claustrofobie hebben?14-12-2023 07:12:22
35. Posttraumatische stressstoornis (PTSS) bij blinden en slechtzienden09-12-2023 03:12:00
36. Automutilatie (zelfverwonding) bij blinden en slechtzienden09-12-2023 02:12:54
37. Vervormd zien (metamorfopsie)19-11-2023 07:11:22
38. Maculagat18-11-2023 04:11:07
39. Iris (regenboogvlies): Aandoeningen en problemen13-11-2023 06:11:03
40. Oogzenuw (opticus nervus): Aandoeningen en problemen11-11-2023 04:11:00
41. Oogbindvlies (conjunctiva): Aandoeningen en problemen11-11-2023 02:11:17
42. Ooglid / Oogleden: Aandoeningen en problemen11-11-2023 01:11:24
43. Netvlies (retina): Aandoeningen en problemen11-11-2023 08:11:22
44. Wetenschappelijke onderzoeken die blinden weer willen doen zien06-11-2023 07:11:28
45. Foropter: Instrument voor oogonderzoeken en bepalen van oogcorrectie04-11-2023 05:11:50
46. Pterygium04-11-2023 03:11:56
47. Pinguecula04-11-2023 03:11:33
48. Trachoom04-11-2023 03:11:05
49. Premature retinopathie04-11-2023 03:11:22
50. Trichiasis04-11-2023 03:11:44
51. Subconjunctivale bloeding04-11-2023 03:11:02
52. Hoornvlieslittekens04-11-2023 03:11:11
53. Scleritis04-11-2023 03:11:46
54. Oogziekte van Graves04-11-2023 03:11:21
55. De invloed van hydratatie op de ooggezondheid03-11-2023 03:11:38
56. Oogontsteking02-11-2023 02:11:48
57. Oogzenuwontsteking02-11-2023 02:11:32
58. Oogkasontsteking (orbitale cellulitis)02-11-2023 01:11:01
59. Nachtblindheid01-11-2023 01:11:32
60. Hormonale veranderingen en oogproblemen01-11-2023 12:11:06
61. Oogirritatie01-11-2023 07:11:00
62. Ooginfarct01-11-2023 07:11:35
63. Oftalmoplegie (verzwakte of verlamde oogspieren)01-11-2023 07:11:51
64. Oculaire toxoplasmose01-11-2023 07:11:44
65. Meibomitis29-10-2023 08:10:19
66. Hoornvlies: Aandoeningen en problemen met de cornea29-10-2023 03:10:09
67. Ziekte van Coats29-10-2023 02:10:31
68. Lagoftalmie (niet kunnen knipperen of ogen niet volledig kunnen sluiten)29-10-2023 02:10:45
69. Macula-oedeem29-10-2023 02:10:30
70. Maculapucker29-10-2023 02:10:20
71. Kleurenblindheid29-10-2023 02:10:30
72. Keratitis (hoornvliesontsteking)27-10-2023 01:10:02
73. Coördinatieproblemen bij blinden en slechtzienden26-10-2023 02:10:47
74. Duizeligheid bij blinden en slechtzienden26-10-2023 07:10:21
75. Hypertensieve retinopathie25-10-2023 05:10:59
76. Herpes in het oog (oculaire herpes, oogherpes)25-10-2023 05:10:43
77. Gordelroos in het oog25-10-2023 05:10:07
78. Hoornvlieszweer25-10-2023 05:10:14
79. Hoornvliestroebelingen25-10-2023 05:10:27
80. Paniekaanvallen bij blinden en slechtzienden25-10-2023 05:10:15
81. Ziekenhuisinfecties die de ogen kunnen aantasten24-10-2023 11:10:48
82. Invloed van airconditioning op de ooggezondheid24-10-2023 11:10:57
83. Hart- en vaataandoeningen bij blinden en slechtzienden24-10-2023 05:10:17
84. Fluoresceïnekleuring van het oog: Diagnostische hulpmiddel voor oogaandoeningen24-10-2023 05:10:22
85. Ooginfecties23-10-2023 05:10:46
86. Eenzaamheid bij blinden en slechtzienden23-10-2023 03:10:04
87. Hordeolum (strontje): Ooginfectie23-10-2023 07:10:57
88. Hoornvliesletsels23-10-2023 07:10:30
89. Usher-syndroom23-10-2023 07:10:04
90. Hemianopsie: Verlies van gezichtsveld in één of beide ogen23-10-2023 07:10:14
91. Invloed van melatonine op blinden21-10-2023 01:10:58
92. Leber Congenitale Amaurose21-10-2023 11:10:18
93. Sneeuwblindheid21-10-2023 11:10:37
94. Retinoblastoom (netvlieskanker)21-10-2023 11:10:23
95. Oogkanker21-10-2023 11:10:08
96. Halo’s en lichtverblinding21-10-2023 11:10:36
97. Hoornvliesdystrofie21-10-2023 11:10:59
98. Hand- en polsklachten bij blinden en slechtzienden20-10-2023 03:10:08
99. Keratoconus (kegelvormig en dunner hoornvlies)20-10-2023 11:10:46
100. Scotomen (blinde vlekken in gezichtsveld)20-10-2023 11:10:27
101. Ptosis (ptose): Afhangend ooglid20-10-2023 11:10:25
102. Visual snow syndrome20-10-2023 11:10:57
103. Uveïtis20-10-2023 11:10:13
104. Lichttherapie bij blinden als behandeling voor melatoninetekort19-10-2023 05:10:29
105. Scleralenzen: Behandeling van verschillende oogproblemen19-10-2023 04:10:22
106. Scheelzien (strabisme, strabismus)19-10-2023 07:10:52
107. Vaak voorkomende oogproblemen en oogziekten bij kinderen19-10-2023 06:10:44
108. Leber Erfelijke Optische Neuropathie (LHON)18-10-2023 11:10:30
109. Verziendheid (hypermetropie)18-10-2023 07:10:02
110. Droge ogen17-10-2023 05:10:51
111. Kunsttranen17-10-2023 04:10:05
112. Schouderpijn en schouderklachten bij blinden en slechtzienden16-10-2023 10:10:08
113. Rugpijn en rugklachten bij blinden en slechtzienden16-10-2023 07:10:02
114. Nystagmus (onwillekeurige, ritmische oogbewegingen)16-10-2023 06:10:24
115. Binoculair onderzoek: Onderzoek van samenwerking tussen de ogen14-10-2023 06:10:22
116. MRI-scan van de ogen: Gedetailleerde beelden van ogen en omliggende structuren14-10-2023 06:10:46
117. Lichtgevoeligheidstest: Onderzoeken van oogreacties op licht14-10-2023 06:10:06
118. Biopsie van het oog: Weefsel uit oog verwijderen en onderzoeken14-10-2023 06:10:56
119. Traanfilmonderzoek13-10-2023 06:10:57
120. Spleetlamponderzoek (biomicroscopie)13-10-2023 06:10:03
121. Refractie-onderzoek (oogmeting)13-10-2023 05:10:32
122. Pupilverwijding (pupildilatatie): Pupil vergroten (meestal via oogdruppels)13-10-2023 05:10:18
123. Pachymetrie van het hoornvlies: Dikte van hoornvlies meten13-10-2023 05:10:22
124. Oogspierfunctietest: Bewegingen van oogspieren beoordelen13-10-2023 05:10:33
125. Oogdrukmeting (tonometrie)13-10-2023 05:10:33
126. Oogechografie: Gedetailleerde blik op de oogstructuren13-10-2023 05:10:44
127. Oftalmoscopie (fundoscopie): Diepgaand onderzoek van het oog13-10-2023 05:10:47
128. OCT-angiografie: Beeldvorming van oogbloedvaten zonder kleurstoffen13-10-2023 05:10:10
129. Netvliesonderzoek: Afwijkingen of problemen in netvlies opsporen13-10-2023 05:10:02
130. Kleurentest: Beoordeling van kleurenzicht13-10-2023 04:10:08
131. Gonioscopie: Beoordeling van de ooghoek13-10-2023 04:10:16
132. Fundusfotografie: Gedetailleerde beelden van achterste deel van het oog13-10-2023 04:10:50
133. Fluoresceïne-angiografie: Onderzoek van netvliesbloedvaten met kleurstof13-10-2023 04:10:33
134. Elektrofysiologische oogonderzoeken: Elektrische evaluatie van de gezondheid van het oog13-10-2023 04:10:44
135. CT-scan van de ogen en oogkas: Gedetailleerde beeldvorming13-10-2023 03:10:58
136. Corneatopografie: Gedetailleerde meting van het hoornvlies13-10-2023 03:10:53
137. Contrastgevoeligheidstest: Oogonderzoek om contrastvermogen te onderzoeken13-10-2023 03:10:33
138. Biometrie: Oogonderzoek om nauwkeurige oogmetingen te krijgen13-10-2023 03:10:08
139. Oogzalven: Soorten, gebruik, tips en hulpmiddelen13-10-2023 06:10:58
140. Netvliesloslating09-10-2023 01:10:45
141. Onzekerheid bij blinden en slechtzienden08-10-2023 01:10:17
142. Abnormale hoofdpositie bij oogproblemen08-10-2023 01:10:21
143. Spierstijfheid, spierpijn en spierspanning bij blinden en slechtzienden08-10-2023 12:10:57
144. Nekpijn bij blinden en slechtzienden08-10-2023 12:10:36
145. Burn-out bij blinden en slechtzienden08-10-2023 07:10:34
146. Ziekte van Stargardt (juveniele maculadegeneratie)07-10-2023 01:10:25
147. Glasvochtbloeding07-10-2023 11:10:22
148. Fotopsie: (Licht)flitsen of flikkeringen in gezichtsveld zien07-10-2023 06:10:46
149. Floaters (mouches volantes): Zwevende deeltjes in gezichtsveld07-10-2023 05:10:04
150. Psychische oorzaken van tijdelijke of permanente slechtziendheid en blindheid05-10-2023 05:10:55
151. Pupilgrootte: Miosis (abnormaal vernauwde pupillen) en mydriasis (abnormaal verwijde pupillen)05-10-2023 06:10:56
152. Retinitis pigmentosa (RP)04-10-2023 04:10:18
153. Vragen stellen aan je oogarts04-10-2023 01:10:21
154. Zeer slechtziend en naar de oogarts blijven gaan04-10-2023 12:10:50
155. Gezichtsveld en gezichtsveldonderzoek03-10-2023 04:10:30
156. Gevoelens van verlies bij blinden en slechtzienden02-10-2023 05:10:25
157. Mentale impact van ernstige oogproblemen bij blinden en slechtzienden02-10-2023 02:10:33
158. Hoofdpijn bij blinden en slechtzienden02-10-2023 05:10:58
159. Exoftalmie (proptosis) (abnormaal uitpuilende ogen)30-09-2023 02:09:01
160. Episcleritis30-09-2023 02:09:22
161. Entropion (onderste ooglid draait naar binnen)30-09-2023 02:09:29
162. Diplopie (dubbelzien)30-09-2023 02:09:56
163. Dacryostenose30-09-2023 02:09:24
164. Visuele hallucinaties30-09-2023 10:09:48
165. Drugsverslaving en medicatiemisbruik: Effecten op de ogen en ooggezondheid30-09-2023 07:09:24
166. De invloed van het gebruik van medicatie op de ogen en ooggezondheid30-09-2023 06:09:31
167. Body Integrity Identity Disorder (BIID): Verlangen om blind te zijn29-09-2023 01:09:30
168. Omgaan met (constante) veranderende en/of bevende beelden in gezichtsvermogen29-09-2023 11:09:46
169. Kunnen blinden en slechtzienden hoogtevrees hebben?29-09-2023 07:09:20
170. Weer (iets) kunnen zien na tijdelijk of permanent blind of slechtziend te zijn geweest29-09-2023 07:09:14
171. Cytomegalovirus (CMV) retinitis28-09-2023 04:09:49
172. Convergentie-insufficiëntie28-09-2023 04:09:41
173. Conjunctivitis (oogbindvliesontsteking)28-09-2023 04:09:14
174. Computer Vision Syndrome28-09-2023 04:09:01
175. Coloboom28-09-2023 04:09:55
176. Chalazion (gerstekorrel aan ooglid)28-09-2023 04:09:25
177. Cerebrale Visuele Inperking (CVI)28-09-2023 04:09:04
178. Centrale sereuze retinopathie28-09-2023 04:09:08
179. Cat Eye Syndroom28-09-2023 04:09:30
180. ADOA (autosomale dominante optische atrofie)28-09-2023 04:09:50
181. Bradyopsie28-09-2023 04:09:00
182. Blefarospasme (overmatig oogknipperen)28-09-2023 04:09:28
183. Blefaritis28-09-2023 04:09:49
184. Birdshot Chorioretinopathie28-09-2023 04:09:19
185. Bijziendheid (myopie)28-09-2023 04:09:46
186. Astigmatisme28-09-2023 04:09:18
187. Vermoeide ogen (oogvermoeidheid)28-09-2023 04:09:47
188. Anoftalmie28-09-2023 04:09:15
189. Anisocorie28-09-2023 04:09:45
190. Aniridie28-09-2023 04:09:43
191. Geen dieptezicht hebben27-09-2023 07:09:19
192. De impact van luchtvervuiling op de ogen en ooggezondheid26-09-2023 07:09:31
193. De impact van UV-blootstelling op de ogen26-09-2023 06:09:55
194. Mineralen en ooggezondheid24-09-2023 03:09:18
195. Voedingsvezels en ooggezondheid24-09-2023 01:09:24
196. Antioxidantrijke voedingsmiddelen en ooggezondheid24-09-2023 01:09:48
197. Bessen en ooggezondheid24-09-2023 01:09:50
198. Luteïne en zeaxanthine voor ooggezondheid24-09-2023 01:09:18
199. Zink en ooggezondheid24-09-2023 01:09:53
200. Omega-3 vetzuren en ooggezondheid24-09-2023 01:09:04

Laatst bijgewerkt op 24 februari 2024 – 11:33