Abnormale hoofdpositie bij oogproblemen

Een abnormale hoofdpositie komt geregeld voor bij mensen met oogproblemen. Vaak is deze houding een compensatiemechanisme om een visuele beperking te omzeilen of te minimaliseren. In deze tekst worden de oorzaken, gevolgen en mogelijke behandelingen van een afwijkende hoofdpositie ten gevolge van oogheelkundige aandoeningen besproken.

Inhoudsopgave

1 Oorzaken van een abnormale hoofdpositie bij oogproblemen
2 Gevolgen van een abnormale hoofdpositie
3 Behandeling van een abnormale hoofdpositie
4 Meer informatie

Oorzaken van een abnormale hoofdpositie bij oogproblemen

Beperkt gezichtsveld

Mensen met ernstige slechtziendheid kunnen een beperkt gezichtsveld ervaren. Hierdoor wordt het lastiger om objecten of personen in de omgeving goed waar te nemen. Om dat te compenseren, draaien of kantelen ze hun hoofd in de richting waarin ze beter kunnen waarnemen. Deze hoofdbeweging is vaak niet willekeurig, maar een instinctieve reactie op een visuele beperking[^1^].

Een beperkt gezichtsveld kan ontstaan bij uiteenlopende oogproblemen, waaronder:

Chorioretinitis: Een ontsteking van het netvlies en de onderliggende vaatvlieslaag. Deze aandoening kan leiden tot blinde vlekken of een versmald gezichtsveld.
Diabetische retinopathie: Een complicatie van diabetes, waarbij het netvlies beschadigd raakt. Dit kan leiden tot vlekken, wazige gebieden en een onvolledig gezichtsveld.
Glaucoom: Een progressieve aandoening waarbij schade aan de oogzenuw optreedt, meestal door verhoogde oogdruk. Het gezichtsveld wordt steeds kleiner, vaak beginnend aan de buitenzijden.
Hemianopsie: Hierbij verdwijnt de helft van het gezichtsveld in beide ogen. Dit komt meestal voor na hersenletsel, een beroerte of hersentumor.
Maculadegeneratie: Een aandoening waarbij de centrale gezichtsscherpte achteruitgaat. Patiënten verliezen het vermogen om recht vooruit te kijken en zoeken onbewust naar functionele delen van het netvlies.
Oogzenuwaandoeningen: Stoornissen zoals optische neuropathie kunnen het gezichtsveld in bepaalde richtingen beperken, wat leidt tot een aangepast kijkgedrag met het hoofd.
Retinitis Pigmentosa: Een erfelijke aandoening die vaak begint met nachtblindheid en geleidelijk evolueert naar tunnelzicht. Hierdoor bewegen mensen hun hoofd om visuele informatie in het beperkte centrale veld te krijgen.
Staar (Cataract): Vertroebeling van de ooglens kan leiden tot verminderd zicht, zowel centraal als perifeer. Hoofdbewegingen kunnen dan helpen om scherpere beelden te verkrijgen, zeker in specifieke lichtomstandigheden.
Tunnelzicht: Hierbij verdwijnt het perifere zicht volledig en blijft enkel het centrale zicht behouden. Mensen met tunnelzicht draaien vaak het hoofd in plaats van enkel de ogen, om hun omgeving te scannen.
Niet-gediagnosticeerde gezichtsvelddeficiënties: Door hersenletsel of neurodegeneratieve aandoeningen kunnen mensen beperkingen in hun gezichtsveld ontwikkelen, ook zonder duidelijke oogheelkundige diagnose. Dit leidt soms tot onverwachte hoofdbewegingen of een scheve hoofdstand.

Beeld van wat een persoon met glaucoom zou kunnen zien

Fixatie op specifieke objecten

Personen met centraal gezichtsverlies — bijvoorbeeld door maculadegeneratie — kunnen hun hoofd draaien of kantelen om een scherpere blik te krijgen via een ‘excentrisch fixatiepunt’, een functioneel deel van het netvlies buiten de centrale macula. In andere gevallen richten mensen zich met het oor naar de spreker om geluid beter op te vangen, wat ook een scheve hoofdpositie kan veroorzaken. De hoofdstand is dan een combinatie van visuele en auditieve compensatie[^2^].

Nystagmus

Nystagmus is een aandoening waarbij de ogen ritmisch en onvrijwillig bewegen, meestal horizontaal. Om de hinder van deze bewegingen te beperken, zoeken mensen met nystagmus naar een ‘nullpositie’: een hoofdstand waarbij de oogbewegingen het minst storend zijn. Deze houding is vaak schuin of gedraaid en wordt automatisch aangenomen, zeker bij aangeboren vormen van nystagmus[^3^].

Gevolgen van een abnormale hoofdpositie

Een abnormale hoofdpositie bij oogproblemen kan op meerdere vlakken invloed hebben op het dagelijks functioneren en het algemeen welzijn. Zowel lichamelijke, psychologische als sociale aspecten kunnen geraakt worden door de noodzaak om het hoofd voortdurend in een onnatuurlijke stand te houden.

Fysieke belasting

Het langdurig aanhouden van een afwijkende hoofdpositie kan leiden tot overbelasting van de nek, de schouderspieren en de bovenrug. Dit kan spierpijn, verhoogde spierspanning en zelfs chronische spierstijfheid veroorzaken[^4^]. In sommige gevallen kunnen deze fysieke klachten verergeren tot hoofdpijn, verminderde mobiliteit of houdingsproblemen in andere delen van het lichaam.

Verminderd comfort

Een afwijkende hoofdstand veroorzaakt vaak ongemak, zeker wanneer dit noodzakelijk is voor het waarnemen van de omgeving of het compenseren van een beperkt gezichtsveld. Dit ongemak kan zich uiten in algemene vermoeidheidsklachten, concentratieverlies en een verhoogde inspanning bij eenvoudige activiteiten zoals lezen, communiceren of oriënteren[^5^].

Sociale interactie

Een abnormale hoofdpositie kan de manier waarop iemand wordt waargenomen door anderen beïnvloeden. Doordat oogcontact moeilijker wordt of het gezicht gedeeltelijk afgewend blijft, kunnen sociale signalen minder duidelijk overkomen. Personen met een opvallende hoofdstand kunnen zich hierdoor onzeker voelen over hun uiterlijk of gedrag, wat nadelig kan zijn voor het zelfvertrouwen en de kwaliteit van sociale interacties[^6^].

Behandeling van een abnormale hoofdpositie

De behandeling van een abnormale hoofdpositie bij mensen met een visuele beperking is afhankelijk van de oorzaak, ernst en context. Een multidisciplinaire aanpak biedt meestal de beste resultaten, waarbij aandacht wordt besteed aan zowel functionele aanpassingen als psychosociaal welzijn.

Revalidatie en visuele training

Een belangrijk onderdeel van de behandeling is het volgen van gespecialiseerde revalidatieprogramma’s die in België (BE) en Nederland (NL) worden aangeboden. Tijdens deze trainignen leren deelnemers hun restzicht doelmatiger te gebruiken, alternatieve strategieën toe te passen en hun hoofdbewegingen beter te coördineren om onnodige belasting te voorkomen[^7^].

Ergonomische aanpassingen

Praktische aanpassingen in de leef- en werkomgeving kunnen de noodzaak van een afwijkende hoofdpositie aanzienlijk verminderen. Denk hierbij aan gebruik van geschikte verlichting, optische en elektronische hulpmiddelen, aangepaste leesafstanden, verhoogde werkoppervlakken of vergrootglazen met flexibele armen. In sommige gevallen kunnen aangepaste zit- en hoofdsteunen comfort bieden bij langdurige activiteiten[^8^].

Psychosociale ondersteuning

Een zichtbare afwijking in de hoofdpositie kan emotioneel belastend zijn. Daarom is het waardevol wanneer mensen terechtkunnen bij een begeleider, psycholoog of lotgenotengroep. Individuele begeleiding of groepssessies kunnen helpen bij het ontwikkelen van een positiever zelfbeeld, het versterken van communicatieve vaardigheden en het verminderen van gevoelens van schaamte of isolatie[^9^].

Medisch advies

Een medische evaluatie blijft essentieel. Een oogarts, neuroloog of optometrist kan de onderliggende oorzaak van de afwijkende hoofdstand onderzoeken, zoals oogspierparese, nystagmus of hersenletsel. Afhankelijk van de diagnose kunnen corrigerende brillen, prismabrillen of zelfs chirurgische ingrepen overwogen worden[^10^]. In bepaalde gevallen kan een samenwerking met een fysiotherapeut of ergotherapeut extra ondersteuning bieden bij het verbeteren van de hoofd- en lichaamshouding.

Bronvermeldingen:

Kim, J., Hwang, J. M., Kim, Y., Kim, D. Y., & Kim, M. S. (2013). Effect of central fixation and abnormal head posture on visual acuity in patients with exotropia. Journal of American Association for Pediatric Ophthalmology and Strabismus, 17(1), 36-39.
Hertle, R. W. (2001). Abnormal head postures: ocular causes and mechanisms. Eye, 15(3), 317-326.
Abadi, R. V., & Dickinson, C. M. (1986). Nystagmus and driving. Ophthalmic and Physiological Optics, 6(3), 311-312.
McLoon, L. K., & Christiansen, S. P. (2002). Increasing extraocular muscle strength with repeated electrical stimulation. Investigative ophthalmology & visual science, 43(2), 332-338.
Kushner, B. J. (1999). The influence of head tilt on ocular torsion in strabismus. Journal of American Association for Pediatric Ophthalmology and Strabismus, 3(1), 33-37.
Archer, S. M., Musson, L., & Sondhi, N. (1985). Social and emotional impact of strabismus surgery on quality of life in children. Journal of American Association for Pediatric Ophthalmology and Strabismus, 9(1), 52-59.
Hertle, R. W. (2013). Vision, sports, and strabismus. Ophthalmology Clinics of North America, 26(2), 207-219.
Hussaindeen, J. R., Rakshit, A., Singh, N. K., George, R., Swaminathan, M., Kapur, S., & Scheiman, M. (2017). A randomized controlled trial of home-based versus office-based near activities in symptomatic convergence insufficiency in children. Journal of American Association for Pediatric Ophthalmology and Strabismus, 21(6), 485-491.
Rah, M. J., Mitchell, G. L., & Collins, M. L. Z. (2010). Visual attention and children with convergence insufficiency. Optometry and Vision Science, 87(11), 842-849.
American Optometric Association. (2011). Convergence insufficiency treatment trial-home-based exercises for convergence insufficiency (HBCITT-ICI) pilot study (Doctoral dissertation, National Eye Institute).

Meer informatie

Deel dit:

Advertenties

Laatst bijgewerkt op 21 mei 2025 – 13:03