Aanpassen aan het verlies van het gezichtsvermogen

Het kan een zeer ingrijpend en complex proces zijn om om te gaan met het verlies van het gezichtsvermogen en de nakende blindheid. Dit verlies raakt immers niet alleen je zicht, maar ook je zelfstandigheid, identiteit en sociale rol. Aanpassing aan deze nieuwe realiteit vereist tijd en ondersteuning, en vindt plaats op praktisch, mentaal en sociaal-emotioneel vlak.

Hieronder vind je enkele praktische aanbevelingen die kunnen helpen bij deze overgang. Sommige ervan zijn meteen toepasbaar, andere vragen begeleiding of training. Dit zijn enkel tips en suggesties; ze zullen niet voor iedereen van toepassing of nodig zijn.

Inhoudsopgave

1 Praktische aanpassingen
2 Mentale aanpassingen
3 Sociaal-emotionele aanpassingen
4 Conclusie
5 Meer informatie

Praktische aanpassingen

Praktisch aanpassen betekent dat je je omgeving zodanig inricht dat je er veilig en comfortabel in kunt functioneren, ondanks het wegvallen van je visuele informatie. Het gaat hierbij niet alleen om hulpmiddelen, maar ook om je gedrag, vaardigheden en attitude.

Leer over je diagnose: Het is belangrijk om inzicht te krijgen in de aard en het verloop van je oogaandoening / visuele beperking. De term “blindheid” is een verzamelbegrip en de impact ervan verschilt sterk per persoon. Door te begrijpen welk type visusverlies je hebt en wat je nog kunt waarnemen, kun je beter anticiperen op veranderingen. Deze kennis helpt je om gerichte keuzes te maken, bijvoorbeeld in hulpmiddelen en trainingen¹.
Meld je indien nodig aan voor revalidatie en hulp aan huis: In heel wat regio’s worden er gespecialiseerde cursussen aangeboden voor mensen met een visuele beperking. Deze opleidingen richten zich op dagelijkse vaardigheden, zoals oriëntatie- en mobiliteitstraining, koken, huishouden, administratie en zelfzorg. Ze helpen je om zelfstandig en met vertrouwen te blijven functioneren, ook als je zicht verder achteruitgaat¹.
Praat met je werkgever: Als je werkt, is het verstandig om tijdig met je werkgever in gesprek te gaan over je situatie. Samen kun je bekijken welke aanpassingen nodig zijn om je werk goed te blijven uitvoeren. Dankzij technologische aanpassingen en ondersteunende software kunnen veel blinde en slechtziende personen hun beroep blijven uitoefenen. Denk hierbij aan schermuitleesprogramma’s, vergrotingssoftware of brailleleesregels ¹.
Gebruik hulpmiddelen: Technologische hulpmiddelen kunnen je zelfstandigheid aanzienlijk vergroten. Smartphones met toegankelijkheidsinstellingen, spraakassistenten zoals Siri of Google Assistant, apps voor kleurherkenning of OCR (tekstherkenning) zijn slechts enkele voorbeelden. Daarnaast zijn er heel wat tastbare hulpmiddelen zoals een witte stok, een sprekende keukenweegschaal of labelsystemen. Laat je adviseren door een blindenorganisatie of revalidatiecentrum over wat voor jou geschikt is.
Pas indien nodig je omgeving aan: Een veilige en goed gestructureerde omgeving is van groot belang. Onderzoek van Van Rens et al. (2017) bevestigt dat omgevingsaanpassingen de toegankelijkheid en veiligheid verbeteren. Je kunt je woning of werkplek veiliger maken door obstakels te verwijderen, goede verlichting aan te brengen, te werken met kleurcontrasten, en herkenbare markeringen aan te brengen op bijvoorbeeld deurklinken of ramen.

Mentale aanpassingen

Mentale aanpassing betekent dat je leert omgaan met de emoties die gepaard gaan met het verliezen van het gezichtsvermogen. Dit kunnen gevoelens zijn van angst, verdriet, woede of frustratie. Het is volkomen normaal om deze emoties te ervaren. Belangrijk is dat je leert deze gevoelens te herkennen, te erkennen en er op een gezonde manier mee om te gaan. Mentale aanpassing vraagt tijd, geduld en zelfcompassie. Het is een proces waarin je jezelf opnieuw leert kennen binnen je nieuwe mogelijkheden.

Sta jezelf toe om te rouwen over het verlies van je gezichtsvermogen: Het verliezen van (een deel van) je gezichtsvermogen is een ingrijpende gebeurtenis. Het brengt een gevoel van verlies met zich mee dat vergelijkbaar is met rouw. Je verliest niet alleen een zintuig, maar vaak ook een deel van je zelfstandigheid, vertrouwde routines en toekomstbeelden. Het is essentieel om jezelf de ruimte en tijd te gunnen om verdriet, boosheid of wanhoop toe te laten². Alleen door deze emoties te doorleven, kun je op termijn ook stappen zetten naar acceptatie en aanpassing ².
Herinner jezelf eraan dat je nog steeds onafhankelijk kunt zijn zonder je gezichtsvermogen: Visusverlies betekent niet dat je jouw zelfstandigheid volledig verliest. Dankzij hulpmiddelen, technologische hulpmiddelen en training kun je je leven op een nieuwe manier vormgeven. Je leert je opnieuw te oriënteren, dagelijkse taken zelfstandig uit te voeren en weer deel te nemen aan activiteiten die belangrijk voor je zijn. Het is mogelijk om een betekenisvol, actief en gelukkig leven te leiden, zelfs zonder zicht².
Accepteer jezelf en je aandoening om het gemakkelijker te maken om ermee om te gaan en reflecteer over jezelf: Acceptatie is geen eindpunt, maar een proces. Door te accepteren dat je situatie veranderd is, open je de deur naar nieuwe manieren van denken en leven. Zelfreflectie helpt hierbij: sta stil bij wat je voelt, denkt en nodig hebt. Volgens het onderzoek van Folkman en Moskowitz (2004) blijkt dat wie bewust ruimte geeft aan deze emoties en reflectie, meer veerkracht ontwikkelt. Acceptatie betekent niet opgeven, maar erkennen dat je leven veranderd is en dat je hiermee leert omgaan op jouw eigen manier.
Gebruik positieve copingmechanismen: Positieve copingmechanismen helpen je omgaan met stress, onzekerheid en veranderende omstandigheden. Denk aan het stellen van kleine, haalbare doelen, het zoeken van sociale steun of het ontwikkelen van nieuwe vaardigheden. Het onderzoek van Carver, Scheier en Weintraub (1989) toont aan dat mensen die positieve copingmechanismen inzetten, beter in staat zijn om veerkrachtig te reageren op moeilijke situaties zoals visusverlies. Probeer bijvoorbeeld mindfulness, creatieve expressie of lotgenotencontact als ondersteunende strategieën in je dagelijks leven te integreren.
Focus op de positieve dingen. Hoewel het soms moeilijk kan zijn, is het belangrijk om aandacht te geven aan wat nog wél mogelijk is. Denk aan de vaardigheden die je nog hebt of opnieuw aanleert, de relaties die je ondersteunen, en de kleine momenten van plezier of rust in je dag. Door bewust stil te staan bij wat goed gaat en waar je dankbaar voor bent, versterk je je mentale balans en vergroot je je gevoel van controle. Deze positieve focus helpt je om niet te blijven hangen in wat verloren is, maar juist te bouwen aan wat nog in ontwikkeling is.

Sociaal-emotionele aanpassingen

Sociaal-emotionele aanpassing betekent dat je leert omgaan met veranderingen in je sociale leven en in hoe je jezelf en anderen ervaart. Bij een visuele beperking kan dit betekenen dat je bestaande vriendschappen opnieuw moet definiëren of nieuwe vriendschappen moet aangaan. Je sociale kring behouden of zelfs uitbreiden kan essentieel zijn om gevoelens van isolement te voorkomen en je algemeen welzijn te verbeteren. Veel mensen ervaren in deze fase ook onzekerheid of verdriet, en het is belangrijk om dat te erkennen en er actief mee aan de slag te gaan.

Zoek steun bij partner, familie en vrienden: Sociale steun van naasten vormt een belangrijke buffer tegen stress en emotionele overbelasting. Volgens onderzoek van Stein et al. (2014) draagt emotionele en praktische ondersteuning van vertrouwde personen sterk bij aan de veerkracht van mensen met een visuele beperking. Praten over je gevoelens en ervaringen helpt niet alleen jezelf, maar geeft ook je omgeving inzicht in wat jij nodig hebt.
Zoek steun bij ondersteuningsgroepen: Lotgenotencontact biedt herkenning, begrip en praktische tips uit eerste hand. Door je aan te sluiten bij een lokale groep of online community vind je mensen die hetzelfde meemaken. Uit ervaringsverhalen blijkt dat deze vorm van verbondenheid gevoelens van eenzaamheid sterk kan verlichten¹. In Vlaanderen en Nederland bestaan er ook specifieke verenigingen en fora voor blinden en slechtzienden waar activiteiten, uitstappen en praatgroepen georganiseerd worden.
Zoek steun in de samenleving: Actieve deelname aan de samenleving kan je gevoel van eigenwaarde versterken. Het onderzoek van Law et al. (2017) toont aan het deelnemen aan activiteiten in de maatschappij het risico op sociale isolatie aanzienlijk verlaagt. Denk bijvoorbeeld aan deelnemen aan een muziekclub, leesgroep of buurthuisactiviteiten. Ook kleine, dagelijkse sociale contacten – zoals met buren of winkeliers – kunnen bijdragen aan een gevoel van verbondenheid.
Doe vrijwilligerswerk. Vrijwilligerswerk is niet alleen zinvol voor anderen, maar kan ook jou enorm veel geven. Je draagt bij aan de samenleving, ontmoet nieuwe mensen en ontwikkelt je vaardigheden. Voor mensen met een visuele beperking is het een manier om opnieuw structuur, betekenis en zelfvertrouwen op te bouwen. Veel organisaties passen hun taken aan op maat van jouw mogelijkheden.
Praat met een therapeut: Het is volkomen normaal om psychologische ondersteuning nodig te hebben wanneer je geconfronteerd wordt met verlies van zicht. Gesprekken met een psycholoog, therapeut of maatschappelijk werker kunnen helpen om emoties zoals rouw, angst en frustratie beter te begrijpen en hanteren. Uit “Clinical Psychology Review” (2012) blijkt dat therapie daadwerkelijk helpt bij het ontwikkelen van positieve copingmechanismen en het bevorderen van mentale veerkracht¹. Ook gespecialiseerde revalidatiecentra bieden psychologische begeleiding op maat.

Twee mannen zitten naast elkaar in een kamer. De man aan de rechterkant draagt een beige trui, een bruine broek en een zonnebril. Hij houdt een witte stok vast. De man aan de linkerkant draagt een blauw overhemd en praat met de andere man, terwijl hij een bezorgde of serieuze uitdrukking op zijn gezicht heeft. Op de achtergrond is een groene plant te zien en er valt zacht licht door een raam.

Conclusie

Aanpassing aan slechtziend- en blindheid is een intens en individueel proces dat tijd en geduld vereist. Het verlies van zicht raakt niet alleen je fysieke mogelijkheden, maar beïnvloedt ook je zelfbeeld, relaties en manier van leven. Zelfs lange tijd na het ontstaan van de beperking kunnen er opnieuw gevoelens van rouw, onzekerheid of frustratie naar boven komen³.

Het is daarom essentieel om je eigen tempo te volgen, mild voor jezelf te zijn en hulp te vragen wanneer je die nodig hebt. Je staat er niet alleen voor: er bestaan vele organisaties, hulpverleners en lotgenoten die je kunnen ondersteunen in je aanpassingsproces. Door stap voor stap te investeren in sociaal-emotionele veerkracht kun je leren omgaan met de nieuwe situatie en een zinvol, verbonden leven blijven leiden.

Meer informatie

Deel dit:

Advertenties

Laatst bijgewerkt op 19 mei 2025 – 07:45

Handicap & Integratie