Valentin Haüy, de eerste blindenleraar

Dit jaar (1984) is het 200 jaar geleden dat de Fransman, Valentin Haüy, een zeer  bescheiden aanvang maakte met wat nadien uitgroeide tot ‘s werelds eerste  blindeninstituut, het huidige “Institut National des Jeunes Aveugles” te Parijs.   Hij en die andere Fransman, Charles Barbier, moeten we overigens beschouwen als  wegbereiders van Louis Braille, de uitvinder van het geniale blindenschrift dat  zijn naam draagt.

Een bepaald feit in zijn leven had Valentin Haüy bijzonder getroffen.  Hij  was getuige geweest van een vreemd schouwspel op een Parijse jaarmarkt, de “Foire  St.-Ovide”.  Een vindingrijk, maar weinig scrupuleus uitbater van een  drinktent had voor het vermaak van zijn klanten een tiental bewoners van het  blindentehuis van de “Quinze-Vingt” aangeworven.  Hij had hen in een  groteske kledij gestoken met gekke hoeden, kartonnen brillen en dies meer, en op  een podium geplaatst.  Daar brachten ze tot jolijt van de aanwezigen, bij  overbodig kaarslicht en voor nutteloze muziekpartituren, op hun violen een  verschrikkelijke kattenmuziek ten gehore.  Valentin Haüy was ontsteld en  diep verontwaardigd door dit zielig vertoon.  Hadden de blinden dan geen  recht op waardering?  En bij hem groeide het verlangen om de blinden in  staat te stellen een harmonisch concert te geven en bij de andere mensen aanzien  te verwerven.  Maar daarvoor moesten de blinden leren lezen en schrijven.

Dit feit wordt doorgaans gesitueerd in september 1771.  Valentin Haüy,  geboren op 13 november 1745 te St.-Just-en-Chaussée in het zuiden van Picardië,  was toen nog geen 26 jaar oud en werkte op dat ogenblik als vertaler.  Zijn  vader was wever en had zich in 1751 met zijn gezin te Parijs gevestigd.   René-Just, de 32 maanden oudere broer van Valentin, zou later priester en een  befaamd geleerde worden.  Hij was mineraloog en is o.m.  de schepper  geweest van de kristallografie of leer der kristalvormen.  Valentin van  zijn kant voelde zich voornamelijk aangetrokken tot de talen.  Naast  Latijn, Grieks en Hebreeuws studeerde hij ook een tiental levende talen.   Hij specialiseerde zich bovendien in het ontcijferen van oude handschriften,  Franse en vreemde, en van geheimschriften.  Deze interesse, zijn  menslievend karakter en het schouwspel op de “Foire St.-Ovide” hebben hem ertoe  gebracht te gaan zoeken naar een systeem, waarmee de blinden zouden kunnen  lezen.

Hij was op de hoogte van de verwezenlijkingen van Abbé de l’Epée voor de doven.   Deze had voor hen nl.  een handalfabet bedacht en in 1760 te Parijs de  eerste school voor doven opgericht.  Valentin Haüy wou nu iets  gelijkaardigs doen voor de blinden.  Aanvankelijk ontbrak het hem aan geld  om een eigen school te beginnen.  In afwachting trachtte hij zoveel  mogelijk over prestaties van afzonderlijke blinden te weten te komen.  Zo  kwam hij dan in contact met de jonge, Weense blinde, Maria Theresia von Paradis.   In 1784 was deze begaafde jongedame te Parijs, waar ze in het openbaar en in de  salons als zangeres optrad en klavecimbel speelde.

Van 31 mei 1784 dateert de ontmoeting van Valentin Haüy met de jonge, blinde  bedelaar, François Lesueur.  Getroffen door de opmerkingsgave en de  intelligentie van de knaap, besloot Haüy hem te leren lezen.  Op dat  ogenblik heeft het moderne blindenonderwijs een aanvang genomen.  Haüy liet  losse letters vervaardigen, in de aard van de letters waarmee drukkers hun  teksten zetten, maar dan niet in spiegelbeeld.  Daarmee leerde Lesueur  lezen en zelf zinnen maken.  Hij leerde ook de eerste begrippen van de  spelling en door cijfers in een bakje te schikken, kende hij weldra de vier  rekenkundige bewerkingen.  In september van dat jaar deelde Haüy het  behaalde succes mee in “Le Journal de Paris” en op 18 november gaf hij met zijn  leerling een demonstratie voor het “Bureau Académique des Écritures”.   Lesueur las en rekende.  Hij herkende de landen op een reliëfkaart en kon  zeggen wat andere reliëffiguren die men hem onder de vingers schoof,  voorstelden.  Het bewijs was geleverd, dat blinden voor onderwijs vatbaar  waren.  In januari 1785 werd Haüy benoemd tot lid van de “Société  Philanthropique”, die hem dan het onderwijs van haar 12 blinde beschermelingen  toevertrouwde.

De “Société Philanthropique” zorgde voor de nodige geldmiddelen.  Het  leerlingenaantal steeg, er kwam een internaat bij en de leerlingen kregen een  keurig uniform.  De school werd uitgenodigd, met haar koor en orkest  uitvoeringen te geven in kerken en mee op te stappen in processies.  De  leerlingen leerden lezen met verhoogde drukletters, zij musiceerden en konden  voor het merendeel zeer goed rekenen.  Maar intussen werd het 1789 en kwam  de Franse Revolutie.  Zij die tot dan de school met schenkingen hadden  begunstigd, verloren veel van hun bezittingen.  Op private schenkers kon  niet meer worden gerekend.  De school werd trouwens door de staat  overgenomen.  Haüy loodste handig zijn school tussen de klippen, die in die  woelige tijd niet ontbraken en redde haar bestaan.  Met Napoleon had hij  minder geluk.  Deze vond het, o.m. uit besparingsoverwegingen, niet nodig  dat naast het eeuwenoude blindentehuis, “L’Hospice des Quinze-Vingt”, een  afzonderlijke school voor blinden bestond.  En hij voegde de school bij het  tehuis.  De nieuwe structuur beviel Valentin Haüy niet en in 1802 voelde  hij zich genoodzaakt op te stappen.

Intussen was zijn bekendheid doorgedrongen tot in Rusland.  In 1803 kreeg  hij van tsaar Alexander I een uitnodiging om in het verre St.-Petersburg, een  blindenschool op te richten.  Om verschillende redenen, waaronder  moeilijkheden met zijn gezondheid, kon Haüy pas in mei 1806 naar Rusland  vertrekken.  Op weg daarheen kwam hij in Berlijn, waar hij de laatste stoot  gaf voor de oprichting van een blindenschool, feit dat dan door August Zeune  werd gerealiseerd.  Zijn verblijf in Rusland werd een ontgoocheling.   Hij kreeg slechts de kans om aan één blinde onderricht te geven.  Als hij  om meer leerlingen vroeg, antwoordde men hem met een ernstig gezicht dat er in  Rusland verder geen blinden waren.  En de ziende die hij tot blindenleraar  moest vormen, was eerder lui en onbekwaam.  Dan wijdde hij zich maar aan de  opvoeding van enkele doven en hernam zijn studie over het telegrafisch  doorseinen van boodschappen.  Hij was ervan overtuigd dat zijn systeem om  het even wie zou toelaten een boodschap te versturen of te ontvangen, zelfs als  die opgesteld was in een taal die de seiner niet kende.  Hij was werkelijk  bezeten door de idee van een “pasigrafie”, een universeel schrift.

Pas op 25 augustus 1817 kwam hij terug in Parijs.  Hij was een oude, zieke  en verbitterde man geworden.  Zijn tweede vrouw, die hem naar Rusland  vergezeld had, had hem intussen in de steek gelaten.  Hij vond onderdak in  de “Jardin du Roi”, waar hij een kamer ter beschikking kreeg in het bescheiden  appartement van zijn broer, Abbé Haüy.  Intussen had Lodewijk XVIII de  Franse troon bestegen.  Hij maakte de blindenschool, die Haüy destijds  oprichtte, opnieuw los van de “Hospice des Quinze-Vingt” en verleende de school  onderdak in een oud seminarie.  Eindelijk mocht Haüy zich opnieuw in zijn  school vertonen.  Zijn gedragingen gedurende de Franse Revolutie waren er  voordien de oorzaak van geweest dat hij zijn school niet meer had mogen  betreden.  Op 22 augustus 1821 werd er op de school voor hem een plechtige  ontvangst georganiseerd.  Onder de blinde zangertjes die voor de stichter  van hun school een loflied zongen, bevond zich de twaalfjarige Louis Braille.   Deze hulde deed de bejaarde Haüy veel goed.  Maar hij was ziek en stierf  kort daarop, nl.  op 19 maart 1822.

We weten niet of Haüy gedurende de plechtige ontvangst op “zijn” school, onder  de zingende leerlingen Louis Braille opgemerkt heeft.  We zouden het wel  gewild hebben.  Toch is het helemaal niet zeker dat Valentin Haüy – indien  hij lang genoeg geleefd had om nog kennis te maken met het brailleschrift – er  erg enthousiast over zou geweest zijn.  Het brailleschrift vertoont immers  geen gelijkenis met het alfabet van de zienden.  En Haüy wou nu precies  altijd, ook in het schrift, blinden en zienden zo dicht mogelijk bij elkaar  brengen.  Ondanks zijn visie op het blindenschrift, die duidelijk verschilt  van de visie die Louis Braille later zou huldigen, is Valentin Haüy een  buitengewoon verdienstelijk man geweest.  Door het blindenonderwijs in het  leven te roepen, heeft hij een pioniersdaad gesteld met enorm weldadige gevolgen  voor de blinden van de hele wereld en van de eeuwen na hem.  Bovendien  heeft hij de gunstige omgeving geschapen, waarin het talent van Louis Braille  zich kon ontplooien.  Valentin Haüy verdient ten volle dat we hem dankbaar  gedenken.

Bron: Frans Oosterlinck
Door: Antoon Vermeulen
Publicatiedatum onbekend

 

Deel dit:
Advertenties

  1. Leesproblemen bij slechtzienden19-11-2023 07:11:53
  2. Spreekwoorden rond zien, kijken, ogen, blind en slechtziend14-11-2023 06:11:15
  3. Hoe lang duurt het om braille te leren?06-11-2023 07:11:11
  4. Braillepost versturen06-11-2023 06:11:52
  5. Geschiedenis van Louis Braille en het brailleschrift03-11-2023 08:11:09
  6. Braille en psychosociale aspecten: De impact op zelfperceptie en welzijn31-10-2023 08:10:26
  7. Braille en maatschappelijke participatie: Actieve deelname aan het dagelijks leven bevorderen31-10-2023 08:10:20
  8. Braille en de arbeidsmarkt: Kansen vergroten voor mensen met een visuele beperking31-10-2023 08:10:12
  9. Braille en inclusief onderwijs: Het belang van tactiele geletterdheid31-10-2023 07:10:35
  10. Braille en neuroplasticiteit: De hersenen veranderen door tactiel leren31-10-2023 07:10:16
  11. Braille en cognitieve ontwikkeling31-10-2023 07:10:03
  12. Tips om je kind voor te bereiden op het leren van braille31-10-2023 07:10:16
  13. Kan je nog braille leren op hoge leeftijd?15-10-2023 04:10:34
  14. Goede lettertypen voor slechtzienden21-09-2023 06:09:07
  15. E-readers voor personen met een visuele beperking15-09-2023 12:09:44
  16. Nederlandstalige en Engelstalige organisaties rond brailleboeken10-09-2023 06:09:13
  17. Nederlandstalige en Engelstalige platforms voor audioboeken en luisterboeken08-09-2023 11:09:24
  18. Nederlandstalige en Engelstalige platforms voor ebooks en digitale boeken08-09-2023 05:09:49
  19. Als ziende persoon braille leren25-08-2023 01:08:40
  20. Blinde en slechtziende auteurs en dichters21-08-2023 11:08:26
  21. Leeshulpmiddelen voor blinden en slechtzienden19-08-2023 02:08:12
  22. Braillemenukaart voor blinde en slechtziende gasten07-08-2023 04:08:09
  23. Is braille in alle talen hetzelfde?25-11-2011 05:11:05
  24. Moon: Schrift in reliëf05-06-2011 12:06:07
  25. Oskar Picht, uitvinder van de brailleschrijfmachine05-06-2011 12:06:23
  26. Brailleschrift en Louis Braille05-06-2011 10:06:32
  27. Valentin Haüy, de eerste blindenleraar05-06-2011 10:06:26

Laatst bijgewerkt op 19 februari 2024 – 10:02