Presentatietoespraak boek Het Gesproken Dagblad

‘De krant kun je niet missen, geen dag’, is een bekende slagzin. Als jongetje van een jaar of tien ben ik – denk ik – begonnen met het lezen van de krant, zittend op de knieën op de vloer voor de kachel in de huiskamer. Want daar kon de krant op het toenmalige formaat goed uitgevouwen worden. Een abonnement op De Telegraaf was er bij ons thuis niet. Daar was de Nieuwe Haagse Courant, een protestants dagblad dat later opgegaan is in Trouw. Het aantal keren dat ik een exemplaar van De Telegraaf heb gekocht is op de vingers van een hand te tellen. Daar had en heb ik mijn motieven voor maar daar zal ik nu niet verder over uitweiden. Vroeger ging ik in mijn onschuld wel naar een sigarenwinkel in de buurt waar in de etalage de actuele sportpagina van De Telegraaf met voetbal en bij voorbeeld uitslagen van de Tour de France te zien waren. Onze eigen krant deed daar toen weinig aan. Totdat de winkelier mijn regelmatige komst zat werd en mij wegstuurde met de boodschap dat ik de krant dan maar moest kopen. Daar was mijn zakgeld echter niet voor. Dat ik ook naar de openbare leeszaal en bibliotheek kon gaan wist ik toen nog niet. Pas 10 jaar later kwam ik daar achter toen ik een baan had in de bibliotheek in Hilversum. Als een abonnement te duur is of als je ook een andere krant wilt lezen ga je toch naar de bibliotheek. Of is dat inmiddels verleden tijd?

Ik praat natuurlijk over de papieren krant. Er zijn inmiddels veel nieuwe mogelijkheden gekomen om een krant te lezen. Daarvoor behoef je geen abonnement te nemen, naar de etalage van de sigarenwinkel te lopen of naar een bibliotheek te gaan. De meeste kranten zijn tegenwoordig actief op internet, voor iedereen beschikbaar of exclusief voor abonnees op de gedrukte krant. Mijn krant adverteert tegenwoordig met een zin als: ‘en ontdek dat het dagblad meer is dan alleen een papieren uitgave’. Tot niet zo lang geleden was dat er allemaal niet. Zonder een papieren krant kon je echt niet leven en dat heb ik als principe tot nu toe staande gehouden. Maar hoe lang nog? Zal ik over een paar jaar definitief overgegaan zijn op het lezen van de krant op tablet of smartphone? Uit eigen beweging of omdat de papieren krant is verdwenen? Is dat niet veel aantrekkelijker en vooral goedkoper voor de uitgevers en voor de lezers?

Maar als het lezen van een krant op papier niet mogelijk is omdat je niet of niet goed kunt lezen? Hoe moest of moet je je dan redden? Mijn boek biedt daar enig inzicht in. De blindenbibliotheken hebben jarenlang de lezers voorzien van weekedities van dagbladen op cassette. Vanaf 1985 is er een dagelijkse Teletekstkrant in braille, uitgegeven door de CBB en beschikbaar via Aangepast Lezen vooral bestemd voor mensen met een auditieve en visuele beperking. Pas vanaf 1995 worden meer complete kranten geleverd langs elektronische weg, ja, tegenwoordig bijna alle kranten. De Telegraaf is dagelijks compleet te beluisteren op de webbox, een apparaat dat veel meer mogelijkheden heeft om informatie te verwerven. De Telegraaf wordt op deze manier vaak nog eerder bij de lezers bezorgd dan de papieren krant bij de abonnees. Misschien hebben blinden en slechtzienden wat dat betreft al jaren een voorsprong op zienden.

De vraag is natuurlijk hoe dat allemaal geregeld is en welke ontwikkelingen ons te wachten staan. Ik schrijf er het een en ander over in het boek. Daarover straks, maar eerst het woord aan de andere sprekers.

(2e deel)

De maand oktober is de maand van de geschiedenis, dit jaar met als thema Droom en daad.

Soms wordt gedaan alsof belangstelling voor geschiedenis vooral iets is voor ouderen en gepensioneerden. Laat het verleden toch rusten en kijk naar de toekomst, is mij door beleidsmakers wel eens gezegd. Toch denk ik dat een beoordeling van het heden en vooruitkijken niet goed mogelijk is zonder kennis van en inzicht in wat vooraf is gegaan. Ik hoop dat ik met mijn boeken en de presentaties daaraan heb bijgedragen. Het verleden is natuurlijk allerminst heilig. Herinneringen ophalen, het verleden beschrijven en ontwikkelingen schetsen kan echter wel interessant zijn. Zoals dat bij voorbeeld in onze sector gedaan wordt door Ruud van Zomeren en Bas Barendregt in hun interviewserie ‘De tijd van toen’ op Radio509 en door Loek Meijer met het beheren van het Nationaal Blindenmuseum en de website daarvan.

Kennis van het verleden kan tot gevolg hebben dat je een oordeel hebt over de gebeurtenissen, dat je af en toe het gevoel hebt dat het verleden zich herhaalt en dat je vindt dat er misschien lessen te trekken zijn uit het verleden. Het boek van vandaag gaat over de vraag hoe bestaande dagbladen toegankelijk konden worden gemaakt voor mensen die de gedrukte krant niet goed kunnen lezen. Die vraag heeft de blindenbibliotheken en hun lezers vooral sinds de introductie van de geluidsband in de jaren vijftig beziggehouden. Een weekeditie op cassette was lange tijd het uiterste wat mogelijk was en daar moest je het dan mee doen.

Dan de geschiedenis die ik reconstrueer. Een journalist en een bibliotheekdirecteur droomden van een krant die dagelijks beschikbaar zou zijn voor mensen die een gedrukte krant niet meer konden lezen. Wie zou tegen dit sociale doel kunnen zijn? Ik denk dat de journalist en zijn uitgever ook droomden van een succesvol commercieel product waarvan de wereld versteld zou staan. Het zou De Telegraaf niet zijn als die niet vooral de automobilisten van dienst wilde zijn. De directeur van de blindenbibliotheek zag in zijn droom vooral een enorme toeloop van lezers voor zijn bibliotheek. Daarmee zou hij de andere blindenbibliotheken kunnen overtroeven. Hij deed dat ondanks twijfels over de gekozen aanpak binnen zijn bestuur en vooral binnen zijn organisatie.

In het initiatief dat ik beschrijf werd iedereen er buiten gehouden, zelfs de eigen medewerkers. Als ze al iets wisten kregen zij een verbod daar met anderen over te spreken. Geheimzinnigheid was troef – intern en extern – zoals dat overigens ook bij De Telegraaf het geval was.

De droom van de initiatiefnemers was mooi, het initiatief baanbrekend en de bedoelingen waren nobel. Dat wordt weergegeven op de voorzijde van mijn boek. Er is een afbeelding afgedrukt van een hand waarin met trots een cassette omhoog wordt gehouden. Daarnaast de krantenkop over de primeur van het eerste gesproken dagblad ter wereld.

Toen in 1975 bekend werd dat er een gesproken dagblad ging komen was dat het signaal voor een aantal leden van de blindenbonden om in actie te komen. Werden de blinden niet voor het karretje gespannen van een commercieel project? Waarom die geheimzinnigheid en waarom waren de blindenbonden daar niet eerder tegen in verzet gekomen? Was dat niet het bewijs dat de bonden onvoldoende opkwamen voor de echte belangen van hun leden? Overigens een thema dat in de loop der jaren regelmatig is teruggekeerd en ook nu nog steeds actueel is. De actiegroep droomde van een snel verdwijnen van dit gesproken dagblad. Dat gebeurde veel sneller dan zij zelf hadden gedacht. Hun droom was uitgekomen maar een nieuwe droom kwam er voor in de plaats: meer actie en activiteiten van de bonden. De gevolgen van hun actie zijn nog jaren in positieve zin zichtbaar geweest.

Met deze geschiedenis over dromen en daden sluit ik mijn geschiedschrijving van het blindenbibliotheekwerk af. In mijn publicaties heb ik nogal eens een verbinding gelegd met de geschiedenis van het openbaar bibliotheekwerk en die van de belangenbehartiging. Ten aanzien van het eerste ging het over de bibliotheekwetgeving, de plaats van gesproken lectuur in openbare bibliotheken, de levensbeschouwelijke identiteit en de lezersinbreng. Sinds de laatste geschiedschrijving van het openbaar bibliotheekwerk rond 1990 is er in deze sector nogal wat gebeurd en ingrijpend veranderd. Van die nieuwe ontwikkelingen vormde bestuurlijk de decentralisatie vanaf de jaren tachtig de start en de recente nieuwe bibliotheekwetgeving het voorlopige eindpunt. De aangepaste lectuurvoorziening is in 2007 formeel onderdeel van het stelsel van openbare bibliotheken geworden. Er zijn natuurlijk ook de technologische ontwikkelingen die hun invloed hebben op de praktijk van het openbaar bibliotheekwerk en er zijn de effecten van de drastische bezuinigingen. De groei van de jaren zeventig heeft plaats gemaakt voor sterke krimp van vestigingen en medewerkers. En natuurlijk ook andere diensten.

In 2006 is met succes weerstand geboden aan de geluiden om de publieksdienstverlening van aangepaste lectuur zo veel mogelijk onder te brengen bij plaatselijke bibliotheken. Aangepaste lectuurvoorziening zou op landelijk niveau het meest doelmatig zijn, maar wel geïntegreerd in het stelsel van het openbaar bibliotheekwerk. Het zou goed zijn als vanuit historische perspectief de laatste decennia van het openbaar bibliotheekwerk nog eens beschreven wordt en de aangepaste lectuurvoorziening daarbij wordt betrokken Een paar aspecten heb ik in mijn boeken alvast voor mijn rekening genomen.

In 1987 zei minister Brinkman dat hij zich niet kon voorstellen dat er een aangepaste lectuurvoorziening zou zijn zonder directe bestuurlijke en beleidsmatige inbreng van de belanghebbenden. Dat is sindsdien bijna 30 jaar met vallen en opstaan het geval geweest. Maar ja, mede door de professionalisering en bezuinigingen is de positie van belangenorganisaties van mensen met een beperking in het algemeen marginaal geworden.

De A.B.S. maakte in 1975 de belangenorganisaties het verwijt dat ze te weinig alert waren op ontwikkelingen die hun leden aangingen. Dit soort geluiden zijn daarvoor en daarna vaker te horen geweest. In mijn boeken heb ik met opzet ruime aandacht besteed aan de positie van de belanghebbende doelgroep van aangepast lezen. De buitenwacht was niet altijd even welwillend ten opzichte van hun betrokkenheid maar laten we eerlijk zijn: ook in eigen kring ontbrak het nogal eens aan overtuigend en gemeenschappelijk optreden. Misschien ook omdat de eigen leden dat minder belangrijk vinden. De A.B.S. had invloed en succes maar paste natuurlijk naadloos in de tijdgeest van de jaren zeventig. Misschien klinkt er spijt in mijn stem dat dat nu anders lijkt te zijn. Ik hoop in ieder geval een bijdrage geleverd te hebben aan wat misschien nog eens een geschiedschrijving van onze belangenbehartiging moet worden.

Ik sluit af. Krijgt u nu nooit meer iets van me te zien of te horen. Ik beloof u wat dat betreft helemaal niets. Er zijn nog allerlei dingen te beschrijven. De mastodont uit Leiden blijft vast nog wel ontwikkelingen volgen en soms gevraagd en ongevraagd van commentaar voorzien.

Het vijfde boek is er nu. Ik bedank ook nu weer Jitske Kingma voor de samenwerking bij de voorbereiding en de presentatie van dit boek en haar bijdrage aan deze middag. Ik dank de sprekers van vanmiddag. Ik dank de medewerkers van Aangepast Lezen en Dedicon die ervoor gezorgd hebben dat de versie in braille er al is. De audioversie komt zo snel mogelijk. Helaas was ik weer te laat met het manuscript om tijdige aflevering mogelijk te maken.

En natuurlijk dank ik u allen voor uw belangstelling en aanwezigheid.

Dank u wel

Ad van der Waals, 19 oktober 2015

Deel dit:

Advertenties

Laatst bijgewerkt op 21 oktober 2015 – 22:59

Lectuur & Literatuur

Presentatietoespraak boek Het Gesproken Dagblad