“Geef iemand zijn zicht terug en je geeft zijn glimlach terug”

Licht voor de Wereld bestrijdt blindheid in Rwanda, Tanzania en Congo en komt op voor de integratie van blinde en slechtziende kinderen. Vorig jaar kregen 20.000 blinden hun zicht terug dankzij deze Belgische ngo. Wij bezochten drie van hun projecten in Rwanda, dat meer dan een half miljoen blinden en slechtzienden telt. In een land waar 45% van de bevolking onder de armoedegrens leeft, er amper één oogarts per 700.000 inwoners is en een blind kind nog vaak wordt gezien als een straf van God, staat Licht voor de Wereld voor grote uitdagingen.

“Stilte! Klaar? Speel!” Leraar Emmanuel leidt een spelletje goalbal in goede banen. Twee teams van drie kinderen proberen zo vaak mogelijk de bal in het doel van de tegenstander te gooien. Omdat blinde en slechtziende leerlingen samenspelen, draagt iedereen een zwarte skibril. In de bal zit een belletje zodat de spelers horen naar welke kant ze moeten duiken om de bal te stoppen. Als er gescoord wordt, blaast Emmanuel op zijn fluitje. Signaal voor de blinde supporters dat ze mogen applaudisseren.

We zijn in Rwamagana, in een school voor visueel gehandicapten die steun krijgt van Licht voor de Wereld: 155 kinderen uit het hele land volgen hier lager en middelbaar onderwijs. Het schooljaar is begin november bijna ten einde en de kinderen maken zich op om naar huis te gaan na een lange tijd op internaat. “Eigenlijk zouden ze liever hier blijven”, zegt broeder Jules Maurice, de schooldirecteur. “De meeste kinderen gaan niet graag naar huis. Onze school is hun stabiele basis, hier zijn ze op hun gemak onder gelijken. Thuis worden ze vaak niet geaccepteerd en hebben ze het zwaar.”

“Een blind kind is voor ouders een straf, een vloek, een schande. Blinde kinderen worden verwaarloosd, mishandeld of opgesloten. Koppels gaan vaak uit elkaar als er een blind kindje geboren wordt, omdat ze elkaar de schuld geven van hun ‘mislukking’. Of ze nemen snel een nieuwe baby om te bewijzen dat ze ‘normaal’ zijn. Vele kinderen zijn getraumatiseerd door jarenlang slecht behandeld te zijn geweest. Voor ouders is het een hele opluchting als ze hun kind bij ons kunnen achterlaten. Ze zijn blij dat het blinde kind iemand anders’ zorg is.”

Albinisme

Als de ouders het schoolgeld van 250 euro per jaar niet kunnen betalen, zoekt de school een sponsor. 33 kinderen staan momenteel op de wachtlijst. Op de speelplaats ontmoeten we Jean-d’Amour, een schattig en goedlachs jongetje van zeven. Hij kan naar school dankzij zo’n sponsor. Achter zijn lieflijke naam gaat een tragisch levensverhaal schuil. Jean lijdt aan albinisme (albinisme gaat gepaard met slechtziendheid, nvdr) en werd verstoten. Zijn ouders zien hem als het product van hekserij. Als Jean niet naar school kon, zou hij zijn hele kindertijd lang opgesloten zitten.

Door westerse ogen lijkt de school nogal onaangepast voor blinde kinderen. Een doolhof van gebouwen, vol trapjes, gootjes en richels. In de slaapzalen stapelbedden… Maar de kinderen vinden hun weg en doen het bijzonder goed. De school behaalde zelfs de tweede plaats bij de jongste districtsexamens. Meerdere leerlingen stromen door naar de universiteit. Toch kan het succes van de school niet voorkomen dat de leerlingen na het middelbaar of de unief in een zwart gat vallen. “Blinden krijgen nauwelijks kansen in de Rwandese maatschappij. Er zijn geen jobs voor hen”, zegt broeder Jules. “We hebben nog heel veel werk om mensen te overtuigen dat blinden evenveel capaciteiten hebben als zienden.”

Telescoop

Niet alle slechtziende kinderen gaan naar een speciale school. Licht voor de Wereld zet sinds een jaar ook in op inclusief onderwijs. 48 kinderen in de regio Kabgayi, in de zuidelijke provincie, nemen deel aan het pilootproject. “Een kind met een afwijking van min vijftien kan, met de juiste hulpmiddelen, perfect naar een gewone school”, zeggen begeleiders Ernest en Anselme. “Ouders overtuigen is vaak het moeilijkst. Een slechtziend kind naar school sturen, zien ze als vergeefse moeite. Ze denken dat het te dom is om te leren. Armen zien zelfs een gewone bril als luxe, als iets van de rijken. Als we zo’n kind dan een bril, een loep of een telescoop geven, zijn ouders steevast verrast door de snelle resultaten.”

Evalise (15) is één van de kinderen uit het project. Ze studeert met een beurs aan een Engelstalige meisjesschool. “Als klein meisje had ik al last van jeukende en tranende ogen”, vertelt ze. “Ik zat mezelf altijd maar te krabben. In de klas zag ik zelfs op de eerste rij niet genoeg. Toch bleef Evalise altijd naar school gaan. Een bril bracht soelaas. “Zonder bril zie ik amper een meter ver”, lacht ze. “Mijn afwijking is min tien.” En dankzij Licht voor de Wereld heeft Evalise nu ook een telescoopje. “Ik wist niet eens dat zoiets bestond”, lacht ze. “Maar dankzij mijn telescoop kan ik het bord nu eindelijk goed zien en kan ik notities nemen. Een enorme hulp en mijn punten zijn veel beter.” Ambitieuze en intelligente Evalise is niet van plan haar visuele beperking haar toekomst in de weg te laten staan. “Ik wil studeren in de Verenigde Staten”, zegt ze. “Computerwetenschappen en economie aan de John Hopkins-universiteit, om daarna mijn land verder te helpen ontwikkelen. Dat is mijn droom.”

Oogkanker

In Kabgayi beheert Licht voor de Wereld, samen met een Duitse ngo, een oogziekenhuis. De Kabgayi Eye Unit, een nationaal referentieziekenhuis voor oogzorg, is veruit hun grootste project in Rwanda. Elke dag melden zich hier zo’n 150 nieuwe patiënten, van mensen die eenvoudigweg een bril nodig hebben, over kinderen die een stok in hun oog hebben gekregen, tot cataract- en oogkankerpatiënten. Als het onthaal om half zeven opengaat, staan de eersten al klaar. Dankzij Licht voor de Wereld kunnen arme patiënten die vaak niet eens de middelen hebben om naar het ziekenhuis te reizen, hier toch behandeld worden.

We maken kennis met dokter Théofile Tuyisabe (39), de directeur van het ziekenhuis. Samen met één (!) collega voert hij tot veertig oogoperaties per dag uit. “Dit jaar zitten we al aan meer dan 5.000 operaties. We werken als machines”, lacht hij. “Van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat.”

Claudine en Jean-Baptiste komen met hun Gisèle (3), hun enige kind, op consultatie. Het arme boerengezin komt van ver omdat Gisèles oog maar blijft opzwellen. Het meisje huilt veel, heeft pijn en wil niet eten. Retinablastoom of oogkanker, luidt het verdict. “We zagen dit jaar al veertig kinderen met zo’n tumor”, zegt dokter Théophile. “Kind en zicht kunnen worden gered als we er op tijd bij zijn. Maar ouders komen, door armoede en onwetendheid, veel te laat naar het ziekenhuis. We kunnen dan nog wel het leven van het kind redden, maar niet het zicht. Alle veertig kinderen leven nog, maar dertig kwamen te laat en zijn blind. Dat is hard.” Voor Gisèle durft de dokter geen voorspelling te doen, maar op haar dossier noteert hij Urgent, svp!.

Genocide

In de wachtzaal voor het operatiekwartier zit een dertigtal patiënten klaar, allemaal in blauwe operatie-outfit en met een stickertje boven het oog dat moet worden geopereerd. Onder hen Juvenal en Félicité, twee cataractpatiënten die we de dag voordien thuis zijn gaan oppikken. Voor Juvenal (72) reden we vanuit Kabgayi drie uur naar het uiterste zuiden van Rwanda, voorbij Butare. De reis door het prachtig groene binnenland ging deels over onverharde wegen. Juvenal, landbouwer en vader van vijf, woont in een huisje zonder elektriciteit of stromend water. “Mijn man is langzaamaan blind geworden”, vertelt zijn vrouw Esperance. “Als hij op het veld ging werken, verdwaalde hij steeds vaker en moest ik hem gaan zoeken. Tot hij niks meer kon. We wisten niet eens dat een operatie hem weer kon laten zien.” Juvenal zit er maar stilletjes bij, maar hij kijkt uit naar de operatie. “Ik wil graag weer kunnen werken”, zegt hij. “Nu kan ik niks anders dan thuiszitten. Ik wil de zon weer zien en op mijn land werken.”

Naar het dorp van Félicité, de tweede patiënt, lopen zelfs helemaal geen wegen. Onze 4×4 moet dwars door de brousse om haar te bereiken. Félicité is een weduwe van 82, twee van haar drie zonen zijn vermoord tijdens de Rwandese genocide. Tien jaar geleden verloor ze links haar zicht, vijf jaar geleden werd ze ook rechts blind. In het dagelijks leven is ze volledig afhankelijk van haar kleindochtertje dat haar constant begeleidt. “Maar haar gezichtje heb ik nog nooit gezien”, zegt Felicité. De operatie zelf gebeurt onder lokale verdoving en duurt amper tien minuten. Dokter Théophile haalt de vertroebelde lens uit het oog en vervangt die door een kunstlens.

Vedette

De volgende dag mogen we erbij zijn als verpleegkundige Agnes het verband verwijdert. Eerst is Félicité aan de beurt. Even knippert ze met haar ogen en moet ze wennen aan het licht. Dan kijkt ze ons helder aan. “Ik had jullie stemmen gehoord”, lacht ze. “Nu kan ik jullie ook zien.” Met haar goede oog zoekt ze de dokter. “En wanneer opereert u mijn tweede oog?”, vraagt ze schalks. Plots ontdekt Félicité haar kleurrijke outfit. Met haar handen gaat over ze haar kleren (die ze nog nooit gezien heeft). “Wat mooi!”, kraait ze. “Die felle kleuren. En kijk eens naar mijn schoenen. Ik wist niet dat ik zo’n mooie spullen had.” Van een in zichzelf gekeerde, mompelende blinde verandert Félicité op slag in een uitbundige, grappige en spraakzame vrouw. Je ziet haar letterlijk openbloeien. “Dokter, ik word uw grootste ambassadrice”, zegt ze. “Ik stuur alle blinde omaatjes uit mijn dorp naar u toe.” Als een vedette wandelt ze zelfstandig door het ziekenhuis, wuivend naar iedereen. Félicité zingt zelfs een lied voor dokter Théophile om haar dankbaarheid te tonen. Wat gaat ze als eerste doen als ze thuis is? “Mijn kleindochter bedanken”, zegt ze. “En dan ga ik kijken hoe mijn boontjes erbij staan op het veld.”

Glimlach

Ook bij Juvenal is de operatie geslaagd. Hij lacht, straalt, schudt onze handen en sluit zich bij Félicité aan: “Als ik thuiskom, neem ik mijn hak en ga ik naar mijn veld.” Dokter Théophile is tevreden: “Als oogchirurg zie je onmiddellijk resultaat van je werk. Licht in de ogen van deze mensen betekent licht in hun leven. Door patiënten weer te laten zien, haal je ze uit hun isolement. Als je blind bent, heb je geen reden om te glimlachen, want je ziet niemand teruglachen. Maar de glimlach is altijd het eerste dat terugkomt als een patiënt weer kan zien.”

Marijke Vrijsen

Bron: Het Belang van Limburg, Za. 24 Nov. 2018, Pagina 14

Laatst bijgewerkt op 27 november 2018 – 07:04

Buitenland & Ontwikkelingssamenwerking

“Geef iemand zijn zicht terug en je geeft zijn glimlach terug”